"Γιατί πρέπει να προστατεύσουμε την Οχιά της Κύπρου (Macrovipera lebetina lebetina)"Ένα ενδιαφέρον μεταφρασμένο άρθρο του ζωολόγου Daniel Jestrzemski:
Κυπριακή Οχιά (Φίνα). Φωτογραφία: Daniel Jestrzemski
Η Κυπριακή Οχιά (
M. l. lebetina) ή αλλιώς «Φίνα», είναι η μεγαλύτερη οχιά στην Ευρώπη και μεταξύ των μεγαλύτερων και βαρύτερων ευρωπαϊκών φιδιών. Το να την παρατηρείς στη φύση είναι μια αξέχαστη και συναρπαστική εμπειρία, ενώ φωτογραφίες της κερδίζουν αναμφισβήτητα την προσοχή όταν τις παρουσιάζει κανείς σε φίλους και συγγενείς. Η παρατήρηση αυτών των φιδιών στη φύση σπάνια κρατά περισσότερο από μερικά λεπτά (μερικές φορές δευτερόλεπτα!), καθώς πρόκειται για πολύ ντροπαλά ζώα και συνήθως εξαφανίζονται αμέσως μόλις μας αντιληφθούν. Τα ερπετά αυτά είναι δεινοί θηρευτές ποντικών και αρουραίων κάθε μεγέθους και συμβάλλουν σημαντικά στο να κρατούν τους πληθυσμούς των τρωκτικών σε ανεκτά επίπεδα για τον Κύπριο αγρότη. Ωστόσο, τα τρωκτικά προσελκύονται στους ανθρώπινους οικισμούς λόγω της παρουσίας των σκουπιδιών αλλά και των φρούτων που πέφτουν στο έδαφος σε κήπους και περιβόλια. Ως συνέπεια, η Κυπριακή Οχιά, ακολουθώντας τη μυρωδιά των τρωκτικών καταλήγουν να πλησιάζει τους οικισμούς ή τα αγροκτήματα που χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο. Τότε είναι που δημιουργούνται συχνά τα προβλήματα και οι «παρεξηγήσεις».
Όπως όλα τα ευρωπαϊκά είδη οχιάς, η
Macrovipera lebetina, εκκρίνει αρκετό δηλητήριο ώστε να εξολοθρεύσει γρήγορα την κύρια λεία του – τα τρωκτικά. Λόγω του μεγάλου μεγέθους και του ισχυρού δηλητηρίου, μπορεί να αποβεί πολύ επικίνδυνη για τον άνθρωπο. Όσοι παραμελούν τους βασικούς κανόνες ασφαλείας και βαδίζουν σε υψηλή βλάστηση με απροστάτευτα πόδια και ελλιπή υποδήματα, κινδυνεύουν να δαγκωθούν, αν από λάθος πατήσουν επάνω σε μια οχιά. Παρ’ όλα αυτά τα περιστατικά δαγκώματος είναι πολύ σπάνια και συχνά προέρχονται από μη δηλητηριώδη είδη φιδιών. Οποτεδήποτε μια Φίνα έχει τη δυνατότητα να ξεφύγει από τους ανθρώπους θα εξαφανιστεί το ταχύτερο δυνατό, συχνά παράγοντας έναν δυνατό συριγμό, που μπορεί να ακουστεί από αρκετά μέτρα μακριά. Ωστόσο, όπως και άλλα είδη φιδιών -όπως το Μαύρο Θερκό (
Dolichophis jugularis)- οι οχιές θα αμυνθούν σθεναρά όταν τις στριμώξει κανείς, όπως ακριβώς θα έκανε ένας γενναίος από εμάς αν τον απειλούσε μια ομάδα κακοποιών. Εντούτοις, αν δεν πατήσει κανείς επάνω σε μια Κυπριακή Οχιά και δεν προσπαθήσει να την πιάσει ή να της προκαλέσει κακό, αυτή δεν θα επιτεθεί. Δυστυχώς, αυτοί οι απλοί κανόνες δεν μπορούν να γίνουν κατανοητοί από όλους. Για πολλούς ανθρώπους, «το μόνο καλό φίδι, είναι ένα νεκρό φίδι». Μερικοί είναι πιο πρόθυμοι να πιστεύουν σε μύθους και δοξασίες παρά στις πληροφορίες που παρέχονται από έμπειρους ερπετολόγους. Παρανοήσεις και εσφαλμένες αντιλήψεις διαδίδονται από γενιά σε γενιά. Ενώ άνθρωπος και φίδι συνυπάρχουν στην Κύπρο για χιλιετίες, η όλο και αναπτυσσόμενη οδοποιία και η επέκταση των ιδιοκτησιών και οι νέοι κίνδυνοι που προέρχονται από την οδική κυκλοφορία, ακόμα και από τις εσκεμμένες θανατώσεις με οχήματα, θέτουν ένα νέο επίπεδο απειλής για την Κυπριακή Οχιά. Στην πραγματικότητα, η επιβίωση του είδους είναι αμφίβολη αν το μεγαλύτερο μέρος του βιότοπού της υποβαθμιστεί και τα τελευταία «καταφύγια» των φιδιών (όπως είναι τα ρέματα τους θερμούς μήνες) ολοένα και χρησιμοποιούνται από τους ανθρώπους, κάτι που οδηγεί σε θανάσιμες επιπτώσεις για την οχιά.
Πως μπορούμε να προστατεύσουμε και να διατηρήσουμε την Κυπριακή Οχιά, όπως και άλλα είδη της πανίδας που διώκονται, για τις επόμενες γενιές; Σε μια εποχή οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης, θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι η αυτόχθονη άγρια ζωή αποτελεί ανεκτίμητης αξίας θησαυρό για κάθε έθνος. Τα μεγαλόσωμα φίδια ειδικότερα, έχουν τεράστια αξία ως αδηφάγοι θηρευτές των τρωκτικών. Κλειδί για τη διατήρηση των φιδιών συνιστά η ενημέρωση των ανθρώπων όσον αφορά τα οφέλη της ύπαρξης των φιδιών για το οικοσύστημα και την προστασία των καλλιεργιών. Χρειαζόμαστε περισσότερη ενημέρωση και εκπαίδευση για τα φίδια σε σχολεία, σε κοινοτικά κέντρα και στις επαγγελματικές ομάδες που σχετίζονται με την ύπαιθρο, όπως οι αγρότες, οι κυνηγοί, οι δασικοί, οι κτηνοτρόφοι, κτλ. Επιπλέον, σημαντικοί βιότοποι για τα ερπετά, όπως οι ρεματιές και οι βραχώδεις πλαγιές, πρέπει να προστατευτούν από την οικιστική ανάπτυξη, τις παρεμβάσεις και την καταστροφή από τον άνθρωπο, ειδικά εκείνα τα μέρη που χρησιμοποιούνται ως καταφύγια για πληθυσμούς μεγάλων φιδιών. Επίσης, ειδική προσοχή θα πρέπει να λαμβάνεται για την αποφυγή συναντήσεων στην ύπαιθρο οχιάς και κατοικίδιων ζώων, όπως σκύλοι, πρόβατα και αίγες.
Τέλος, οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι η διατήρηση της αυτόχθονης κυπριακής άγριας ζωής είναι πατριωτικό καθήκον: επιτρέπει τις μελλοντικές γενιές να απολαμβάνουν την παρατήρηση των θαυμάτων της φύσης, όπως είναι και η Κυπριακή Οχιά και να νιώθουν περήφανοι, ενώ παράλληλα οι υγιείς πληθυσμοί της οχιάς βοηθούν τους Κύπριους αγρότες στην προστασία των καλλιεργειών τους από τα τρωκτικά.
Daniel Jestrzemski, Department of Forest Zoology and Forest Conservation,
University of Göttingen (Germany), April 2016
