Απειλές μολυσματικών ασθενειών για τα αμφίβια στην Ελλάδα: Ευρήματα και οδηγίες βιοασφάλειας και απολύμανσης

Ο χυτριδιομύκητας Batrachochytrium είναι μύκητας με ασιατική προέλευση που προσβάλλει τα αμφίβια. Έχει εισαχθεί μέσω ανθρώπινων δραστηριοτήτων, και κυρίως μέσω της διακίνησης εξωτικών κατοικιδίων, σε όλες τις ηπείρους που υπάρχουν αμφίβια, και έχει οδηγήσει μέχρι στιγμής σε πληθυσμιακές μειώσεις σε τουλάχιστον 500 είδη αμφιβίων, ενώ έχει ολοκληρωτικά εξαφανίσει 90 είδη ανά τον κόσμο. Δύο είναι τα στελέχη του μύκητα που έχουν προκαλέσει δραματικές συρρικνώσεις αμφιβίων στην Ευρώπη, ο Batrachochytrium dendrobatidis (εφεξής Bd) που πλήττει κυρίως τα άνουρα (βάτραχους και φρύνους), και ο Batrachochytrium salamandrivorans (εφεξής Bsal), ο οποίος επηρεάζει κυρίως τα ουρόδηλα και έχει ήδη αφανίσει ολόκληρους πληθυσμούς σαλαμανδρών σε βόρεια και κεντρική Ευρώπη. Η έρευνά μας (Strachinis et al. 2022) για την παρουσία των συγκεκριμένων στελεχών (μαζί και με άλλων παθογόνων) στην Ελλάδα, έδειξε ότι ο χυτριδιομύκητας Bd είναι ήδη παρών σε τουλάχιστον 6 περιοχές (σε Θράκη, Δ. Μακεδονία, Πελοπόννησο και Κρήτη), και έχει καταγραφεί να προσβάλει 6 διαφορετικά είδη αμφιβίων (Εικόνα 1). Μέχρι στιγμής δεν έχει διαπιστωθεί κάποια μείωση πληθυσμών αμφιβίων που να σχετίζεται με την παρουσία του Bd στην Ελλάδα, ενώ δεν έχει εντοπιστεί το δεύτερο, και πιο επικίνδυνο στέλεχος Bsal, ούτε ιοί Ranavirus, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι μπορούμε να καθησυχαστούμε.

Παρακάτω παρατίθενται μέτρα βιοασφάλειας και πρωτόκολλα απολύμανσης για την αποφυγή μετάδοσης του χυτριδιομύκητα και άλλων παθογόνων που πλήττουν τα αμφίβια, και απευθύνονται προς όλους τους σχετιζόμενους με το περιβάλλον φορείς, χρήστες τις υπαίθρου και κατόχους εξωτικών αμφίβιων κατοικιδίων.

[Τα παρακάτω πρωτόκολλα βρίσκουν εφαρμογή και στην απολύμανση εξοπλισμού και λυμάτων κατόχων ερπετών, για την αποφυγή μετάδοσης του ξενικού μύκητα (Ophiodimyces ophiodiicola) που προσβάλει τα φίδια (Origgi et al. 2022)].

Εικόνα 1. Αριστερά: Οι περιοχές στις οποίες διενεργήθηκε έλεγχος για την παρουσία των μυκήτων Bd, Bsal και ιών Ranavirus, που πλήττουν τα αμφίβια. Με κόκκινο χρώμα σημειώνονται οι περιοχές στις οποίες εντοπίστηκε ο Bd. Δεξιά: (a) Αριθμός δειγμάτων που ελέγθηκαν, ανά τοποθεσία. (b) Αριθμός δειγμάτων ανά είδος (αριθμοί πάνω από τις ράβδους: θετικά δείγματα / συνολικά δείγματα). (c) Ποσοστό θετικότητας στον Bd, ανά είδος, με διάστημα εμπιστοσύνης 95%. (d) Ποσοστό των δειγμάτων θετικών στον Bd, ανά είδος, επί του συνολικού αριθμού των 12 επιβεβαιωμένων θετικών δειγμάτων. Εικόνες από την εργασία των Strachinis et al. (2022).

Μέτρα που πρέπει να εφαρμόζονται για μετακινήσεις μεταξύ οικοσυστημάτων εσωτερικών υδάτων

► Απολύμανση (βάσει πρωτοκόλλου) εξοπλισμού και ρουχισμού (και οποιουδήποτε αντικειμένου γενικότερα) που έρχεται σε επαφή με το υγρό στοιχείο, άμεσα ή έμμεσα, πριν τη μεταφορά και τη χρήση του σε νέα περιοχή.

► Περιορισμός δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν επαφή με το υδάτινο στοιχείο στις περιοχές που έχουν επιβεβαιωθεί ως θετικές σε παθογόνα αμφιβίων και ιχθύων. Για τις δραστηριότητες που είναι αναγκαίο να ασκούνται στις περιοχές αυτές θα πρέπει να πραγματοποιούνται με μεγάλη προσοχή και υποχρεωτικά με απολύμανση εξοπλισμού και ρουχισμού που έρχεται σε επαφή με το νερό, αν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν σε άλλη περιοχή.

► Αποφυγή αναίτιου/άσκοπου χειρισμού, σύλληψης ή/και μεταφοράς ζωντανών αμφιβίων ή ιχθύων.

► Αποφυγή επαφής με νεκρά αμφίβια ή ψάρια.

► Κίνηση και στάθμευση οχημάτων σε στεγνό και σκληρό έδαφος, όσο αυτό είναι εφικτό.

► Σε περίπτωση χειρισμού αμφιβίων ή ιχθύων σε δειγματοληψίες, συνιστάται η χρήση γαντιών μιας χρήσης, αποκλειστικά βινυλίου χωρίς πούδρα (όχι λάτεξ, νιτριλίου, κ.ά., όχι με πούδρα).

ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗΣ

1. Διάλυμα απολύμανσης

Για την απολύμανση επιλέξτε να χρησιμοποιήσετε ΕΝΑ από τα παρακάτω:

► διάλυμα χλωρίνης (1 μέρος χλωρίνης και 4 μέρη νερού) για 6 λεπτά,

► ή οινόπνευμα 70% (70 βαθμών) για 1 λεπτό (προσοχή: όχι οινόπνευμα περισσότερων βαθμών από 70),

► ή Dettol Med® Chloroxylenol 48 mg/g (1 μέρος Dettol Med και 19 μέρη νερού) για 6 λεπτά,

► ή διάλυμα Virkon S® (10 γραμμάρια σκόνης ανά λίτρο νερού, ή ανάλογα με τις οδηγίες για διάλυμα 1%) για 3 λεπτά,

► ή Hibiscrub® 0.75% για 2 λεπτά,

► ή Disolol® (αδιάλυτο) για 1 λεπτό.

Προσοχή! Μην αναμειγνύετε διαλύματα – κίνδυνος!

2. Απαραίτητα υλικά για την απολύμανση:

► Βούρτσα

► Κουβάς

► Διάλυμα απολύμανσης (βλ. ενότητα 1)

► Σαπούνι χεριών

► Ψεκαστήρι

► Γάντια μιας χρήσης

► Σακούλες απορριμμάτων

3. Οδηγίες απολύμανσης εξοπλισμού και ρουχισμού:

► Φορέστε γάντια μιας χρήσης και αφαιρέστε με τη χρήση βούρτσας λάσπες, χώματα, φύλλα και γενικώς τα φυσικά υλικά που έχουν κολλήσει στον εξοπλισμό ή τα υποδήματά σας που ήρθαν σε επαφή με νερό.

► Ξεπλύνετε τα υπολείμματα με νερό για να καθαρίσει καλά η επιφάνεια.

► Βυθίστε τα μικρά αντικείμενα μέσα στο διάλυμα απολύμανσης ή ψεκάστε* με διάλυμα απολύμανσης τα μεγάλα αντικείμενα, καλύπτοντας καλά όλες τις επιφάνειες έτσι ώστε να εμποτιστούν (*αποφύγετε την εισπνοή ή την επαφή με τα μάτια).

► Αφήστε το διάλυμα να δράσει όση ώρα απαιτείται (διαφορετικός χρόνος ανάλογα με το διάλυμα, βλ. ενότητα 1).

► Ξεπλύνετε το διάλυμα απολύμανσης με καθαρό νερό (αν η απολύμανση γίνεται στην ύπαιθρο ξεπλύνετε τουλάχιστον 50 μέτρα μακριά από υδάτινους όγκους και κατά προτίμηση σε μη υδατοδιαπερατό έδαφος).

► Κάντε το ίδιο για την βούρτσα που χρησιμοποιήσατε ώστε να απολυμανθεί.

► Τοποθετήστε τα γάντια και τα απορρίμματα μετά τη χρήση σε σακούλα απορριμμάτων και, αφού έχουν απολυμανθεί κι αυτά με τον ίδιο τρόπο, πετάξτε τα σε κάδο απορριμμάτων.

► Πλύνετε τον ιματισμό πεδίου (ρούχα, υφασμάτινα γάντια, κ.ά.) με απορρυπαντικό στους 40 °C.

► Ξεπλύνετε τα υπολείμματα από τους τροχούς του αυτοκινήτου και ψεκάστε τους με διάλυμα απολύμανσης όση ώρα απαιτείται. Ξεπλύνετε τουλάχιστον 50 μέτρα μακριά από υδάτινους όγκους.

► Χρησιμοποιείτε κατάλληλο για το δέρμα αντισηπτικό στα χέρια (και στα τυχόν άλλα μέρη του σώματος που ήρθαν σε επαφή με νερό) και στη συνέχεια πλύνετέ τα καλά με σαπούνι και ζεστό νερό.

Μέτρα που πρέπει να εφαρμόζονται σε ιδιωτικές συλλογές αμφιβίων και άλλων εξωτικών ζώων 

► Απολύμανση (βάσει πρωτοκόλλου) των αποβλήτων που σχετίζονται με την αιχμαλωσία/κράτηση προτού αυτά απορριφθούν (όπως νερό αλλαγών, υπόστρωμα, τροφές, ακαθαρσίες, νεκρά ζώα, κτλ), καθώς και των ίδιων των κλωβών (γυάλες, ενυδρεία, τεράριουμ, βιβάριουμ, κουτιά, κτλ) και του εξοπλισμού τους, προτού αυτά απορριφθούν ή δοθούν.

► Αποφυγή χρήσης εξοπλισμού που χρησιμοποιήθηκε σε συλλογές εξωτικών ζώων, για χρήση στο φυσικό περιβάλλον και σε άγρια ζώα (π.χ γάντια, λαβίδες, γυάλες, απόχες, κτλ).

► Αποφυγή χρήσης των ίδιων κλωβών και του εξοπλισμού τους για κράτηση/φιλοξενία διαφορετικών ζώων, χωρίς οι κλωβοί και ο εξοπλισμός να έχουν πρωτίστως απολυμανθεί κατάλληλα.

► Αποφυγή μεταφοράς και εγκατάλειψης εξωτικών ζώων (και κατοικιδίων γενικότερα) στο φυσικό περιβάλλον – σοβαρός κίνδυνος μετάδοσης φονικών παθογόνων στους αυτόχθονες πληθυσμούς. Αν οι κάτοχοι τέτοιων ζώων δεν δύνανται πλέον να τα φιλοξενήσουν, παρακαλούνται να επικοινωνήσουν με σχετικές/αρμόδιες οργανώσεις.

► Αποφυγή αιχμαλώτισης και μεταφοράς άγριων ζώων σε ιδιωτικές συλλογές.

► Σε περιπτώσεις άγριων αυτόχθονων ζώων που βρίσκονται ήδη σε αιχμαλωσία, αποφύγετε οπωσδήποτε την επιστροφή τους στη φύση, εάν στον ίδιο χώρο φιλοξενήθηκαν άλλα ζώα (επικοινωνήστε με σχετικές οργανώσεις αν χρειάζεστε βοήθεια σχετικά).

Προτεινόμενα μέτρα που αφορούν την εισαγωγή και διακίνηση εξωτικών αμφιβίων

► Σχολαστικός έλεγχος για εισαγωγή ζώων στα σημεία εισόδου της χώρας.

► Εφαρμογή αυστηρών πρωτοκόλλων καραντίνας 40 ημερών των εισαχθέντων εξωτικών ζώων, και ιδανικά μοριακός έλεγχος για παθογόνα. Απολύμανση κλωβών καραντίνας πριν την επόμενη χρήση.

► Αποκλεισμός εισαγωγής ειδών που παρουσιάζουν υψηλό ρίσκο μετάδοσης παθογόνων και ασθενειών .

► Ενημέρωση των επιχειρήσεων διακίνησης εξωτικών ζώων, και εν συνεχεία ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πελατών τους από τους πρώτους με σχετικό ενημερωτικό έντυπο ή ηλεκτρονικό υλικό.

Εικόνα 2. Λήψη δερματικού επιχρίσματος από Μακεδονικό Τρίτωνα (αριστερά) και Σαλαμάνδρα (δεξιά) με βαμβακοφόρο στυλεό, στο πλαίσιο της έρευνας που διεξήχθη για τον έλεγχο παρουσίας ξενικών παθογόνων αμφιβίων στην Ελλάδα. Ο έλεγχος στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε με εργαστηριακές τεχνικές μοριακής βιολογίας. Ο Μακεδονικός Τρίτωνας της φωτογραφίας βρέθηκε θετικός στον Bd.

– Οι εργαστηριακές αναλύσεις χρηματοδοτήθηκαν από τη Γερμανική Ερπετολογική Εταιρεία (German Herpetological Society – DGHT) και την Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία (ΕΛΕΡΠΕ).

– Τα πρωτόκολλα απολύμανσης είναι βασισμένα στις οδηγίες των Van Rooij et al. (2017).

Βιβλιογραφικές πηγές στο κείμενο

1. Strachinis, I., Marschang, R.E., Lymberakis, P., Karagianni, K.M. & Azmanis, P. (2022). Infectious disease threats to amphibians in Greece: new localities positive for Batrachochytrium dendrobatidis. Diseases of Aquatic Organisms 152: 127-138.

2. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.

3. Van Rooij, P., Pasmans, F., Coen, Y., Martel, A. (2017). Efficacy of chemical disinfectants for the containment of the salamander chytrid fungus Batrachochytrium salamandrivorans. PLOS ONE 12: e0186269

Σύνταξη κειμένου: Ηλίας Στραχίνης – Βιολόγος

Δημοσίευση: 19/02/2025