Πόσο ωφέλιμα είναι τα ερπετά και τα αμφίβια για τον άνθρωπο;
Συχνά τίθεται το ερώτημα του πόσο ωφέλιμο για εμάς μπορεί να είναι ένα συγκεκριμένο είδος της άγριας ζωής, ενώ, συχνά επίσης, η «αξία» των ειδών υπολογίζεται ως ανάλογη της χρησιμότητάς τους στον άνθρωπο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα είδη που δεν παρέχουν προφανή οφέλη σε εμάς να απαξιώνονται από ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας, το οποίο δυσκολεύεται να πειστεί για την ανάγκη της προστασίας τους, ή ακόμη-ακόμη και για τον λόγο της ύπαρξής τους! Είναι άραγε ηθική μια τόσο ανθρωποκεντρική προσέγγιση; Είναι αναγκαίο να είναι χρήσιμο ένα είδος για τον άνθρωπο για να έχει δικαίωμα ύπαρξης; Μας ανήκει αποκλειστικά ο πλανήτης; Ρητορικά τα ερωτήματα αυτά, φυσικά.
Παρόλο λοιπόν που είναι κάπως… εγωιστική η λογική της εκτίμησης και «αξιολόγησης» των ειδών ανάλογα με τη «ωφελιμότητά» τους, θα γίνει μια προσπάθεια (έστω και ανθρωποκεντρική) στο παρόν άρθρο να γίνει κατανοητό το πόσο χρήσιμα πράγματι είναι για εμάς τα άγρια είδη, εστιάζοντας φυσικά στα είδη που πραγματεύεται η παρούσα σελίδα, τα ερπετά και τα αμφίβια. Κάτι όμως που μπορεί να αναχθεί στο σύνολο της βιοποικιλότητας και σε άλλα είδη η «χρησιμότητα» των οποίων δεν είναι και τόσο προφανής.
Πελασγική σαύρα που τρέφεται με τσιμπούρι. Φωτογραφία: Jan Van Der Voort ©.
Αρχικά, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η υγεία, η διατροφή και η ποιότητα ζωής του ανθρώπου εξαρτώνται άμεσα από την υγεία των οικοσυστημάτων και του φυσικού περιβάλλοντος, αφού από εκεί προμηθευόμαστε την τροφή, το νερό και τον αέρα που αναπνέουμε. Ταυτόχρονα, ένα υγιές περιβάλλον μας προστατεύει παρέχοντάς μας μια τεράστια γκάμα από οικοσυστημικές υπηρεσίες, όπως παροχή αγαθών υλικών και εύφορου εδάφους, προστασία από πλημμύρες, φιλτράρισμα του αέρα, ρύθμιση κλίματος, αποικοδόμηση λυμάτων και πολλά άλλα. Όλοι οι οργανισμοί ενός οικοσυστήματος συνιστούν γρανάζια στον δαιδαλώδη μηχανισμό που οδηγεί στην ισορροπία του και, υπ’ αυτήν την έννοια, η μείωση ή η απώλεια ενός οργανισμού από ένα σταθεροποιημένο οικοσύστημα οδηγεί σε επικίνδυνες παρεκκλίσεις και ταλαντώσεις, έως και σε απώλειες οικοσυστημικών υπηρεσιών. Έτσι λοιπόν, τα ερπετά και τα αμφίβια, όπως και όλα τα άγρια ζώα (και φυτά) ενός υγιούς οικοσυστήματος παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτήν την ισορροπία και κατ’ επέκταση είναι πολύ χρήσιμη η ύπαρξή τους και ο ρόλος τους και για εμάς.
Εκτός όμως από την έμμεση και την όχι-και-τόσο προφανή χρησιμότητα της ερπετοπανίδας για τον άνθρωπο, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίσουμε τα άμεσα οφέλη που αποκομίζουμε από την παρουσία των ζώων αυτών στον περιβάλλον μας:
► Προστατεύουν τις καλλιέργειες ελέγχοντας τους πληθυσμούς τρωκτικών και ασπόνδυλων που πλήττουν τους αγρούς. Σχεδόν όλα τα ερπετά και αμφίβια της χώρας μας θα τραφούν σε κάποια φάση της ζωής τους με ορισμένα ασπόνδυλα. Έτσι μειώνουν σημαντικά τους πληθυσμούς αρθρόποδων που πλήττουν τους αγρούς, όπως γρύλους, ακρίδες, κρεμμυδοφάγους, σαλιγκάρια κ.ά. Επίσης, τα φίδια αποτελούν το αποτελεσματικότερο “μέσο” ελέγχου του πληθυσμού των τρωκτικών και μικρών λαγόμορφων που επίσης μπορεί να πλήττουν τους αγρούς όταν βρίσκονται σε μεγάλους πληθυσμούς.
► Προστατεύουν τη δημόσια υγεία από διάδοση ασθενειών. Λόγω των διατροφικών συνηθειών τους, όπως προαναφέρθηκε, ερπετά και αμφίβια μας προστατεύουν από τον υπερπληθυσμό τρωκτικών, όπως ποντικών και αρουραίων, αλλά και ορισμένων αρθρόποδων, όπως κατσαρίδων και τα τσιμπουριών, ζώα που συχνά είναι φορείς μικροβίων που προκαλούν ασθένειες στον άνθρωπο, όπως η Λεπτοσπείρωση (από τρωκτικά), η Meningo Εγκεφαλίτιδα του Frühsommer, η HGC, η νόσος Fièvre boutonneuse, η Λεμφαδενοπάθεια, η Μπορρελίωση Lyme (από τσιμπούρια) και άλλες. Επιπλέον, κάποια αμφίβια καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες προνυμφών κουνουπιών σε μικρές λίμνες και στάσιμα νερά, έτσι ελέγχουν σημαντικά τον πληθυσμό των κουνουπιών, συχνά φορέων παθογόνων υπεύθυνων για ασθένειες όπως η ελονοσία, η εγκεφαλίτιδα, ο κίτρινος πυρετός, η λεμφική φιλαρίαση, κ.ά.
► Συμβάλλουν στην παραγωγή σημαντικών φαρμάκων. Σήμερα πολλά είναι τα φάρμακα που παρασκευάζονται από δηλητήρια φιδιών και ένζυμα σάλιου ερπετών και αμφιβίων για την καταπολέμηση σοβαρών παθήσεων. Για παράδειγμα, συγκεκριμένες τοξίνες από δηλητήρια φιδιών, μετά την κατάλληλη επεξεργασία, χρησιμοποιούνται στην παραγωγή φαρμάκων κατά εγκεφαλικών και καρδιακών προσβολών και κατά εγκεφαλικών διαταραχών όπως επιληψία και ημικρανίες. Δηλητήρια φιδιών χρησιμοποιούνται επίσης στην παραγωγή φαρμάκων κατά του άσθματος, αντιθρομβωτικών και ισχυρών παυσίπονων, ενώ σχετικές έρευνες προσβλέπουν σε αγωγές κατά του καρκίνου, της MND, του AIDS και άλλων πολύ σοβαρών ασθενειών. Ακόμα, δηλητήριο ερπετού χρησιμοποιείται στην παραγωγή επαναστατικού φαρμάκου κατά του διαβήτη, ενώ διεξάγονται έρευνες σε γονίδια αμφιβίων που τους προσδίδουν την ικανότητα αναγέννησης άκρων. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το σύμβολο του αρχαίου θεού της ιατρικής Ασκληπιού, στου οποίου τη ράβδο αναρριχάται ένα φίδι. Είναι γεγονός πως τα ζώα της ερπετοπανίδας σώζουν σήμερα ανθρώπινες ζωές, έστω και εμμέσως.
► Συμβάλλουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη σταθερότητα και την ομορφιά της φύσης, αφού, ως μέρος της τροφικής αλυσίδας, αποτελούν τροφή για σπάνια και σημαντικά πτηνά και μεγάλα θηλαστικά.
Αξίζει λοιπόν, έστω και εγωκεντρικά προσεγγίζοντάς το, να προστατέψουμε αυτά τα πολύ χρήσιμα αλλά αδίκως κακόφημα ζώα. Οφείλουμε να ξεπεράσουμε την άγνοια και τους μύθους που τα στοιχειώνουν και να αφήσουμε τη φύση και τον άνθρωπο να επωφεληθούν, διατηρώντας αυτή τη φυσική κληρονομιά.
Σύνταξη: Ηλίας Στραχίνης – Βιολόγος
Πρώτη δημοσίευση: 20/01/2010
Τελευταία ενημέρωση: 07/01/2025
Σχετικά Άρθρα:

Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που μοιάζουν με φίδια. Τα δηλητηριώδη

Μην αιχμαλωτίζεις χελώνες από τη φύση!
Μην αιχμαλωτίζεις χελώνες από τη φύση! Οι χελώνες είναι για τους περισσότερους τα πιο συμπαθητικά ερπετά. Αυτή η φιλική τους όψη όμως, σε συνδυασμό με την βραδεία τους κίνηση,

Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα & πόσο επικίνδυνα είναι;
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και είναι όλα τους είδη φιδιών.

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!
Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια! Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι «οι οικολόγοι», λίγο πιο έξω

Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι;
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω άγνοιας πανικοβάλλονται στη θέα οποιουδήποτε

Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο της έγχυσης, εντός λίγων λεπτών.