Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και είναι όλα τους είδη φιδιών. Τα 5 από τα 7 ανήκουν στην οικογένεια των Εχιδνιδών, είναι δηλαδή οχιές, και είναι σωληνόγλυφα¹ με ισχυρό δηλητήριο, ενώ τα υπόλοιπα 2 ανήκουν στις οικογένειες των Κολουβρίδων και των Ψαμμοφιίδων και είναι οπισθόγλυφα² με ασθενές δηλητήριο, ουσιαστικά ακίνδυνα για τον άνθρωπο. Συνολικά στη χώρας μας υπάρχουν 23 διαφορετικά είδη φιδιών.
Ποτέ δεν συναντάμε σε μια περιοχή περισσότερα από ένα είδος οχιάς, εκτός από ελάχιστες περιοχές, όπου μπορεί να διαβιούν δύο είδη οχιάς μαζί. Κάθε είδος έχει τη δική του εξάπλωση, ενώ υπάρχουν περιοχές, όπως αρκετά νησιά, όπου δεν υπάρχουν καθόλου οχιές (δείτε τον χάρτη εξάπλωσης των ειδών οχιάς της χώρας μας παρακάτω).
Τα πέντε είδη οχιάς της Ελλάδας είναι τα παρακάτω:
► Οχιά (ή Κερασφόρος οχιά), Vipera ammodytes
► Οθωμανική Οχιά, Montivipera xanthina
► Οχιά της Μήλου, Macrovipera schweizeri
► Οχιά της Πίνδου, Vipera graeca
Τα υπόλοιπα δύο δηλητηριώδη είδη, με ασθενές για εμάς δηλητήριο, είναι τα παρακάτω:
► Σαπίτης, Malpolon insignitus
Τα υπόλοιπα ερπετά, είτε πρόκειται για φίδι, σαύρα ή χελώνα, είναι μη δηλητηριώδη και είναι όλα τους εντελώς ακίνδυνα για τον άνθρωπο. Μαθαίνοντας λοιπόν να αναγνωρίζουμε τις οχιές από τα υπόλοιπα είδη, γνωρίζουμε ότι οποιοδήποτε άλλο διαφορετικό φίδι συναντήσουμε στην Ελλάδα είναι ακίνδυνο για εμάς. Παρόλα αυτά, σε καμία περίπτωση δεν δοκιμάζουμε να χειριστούμε ένα φίδι, αλλά και δεν σκοτώνουμε όποιο φίδι θεωρούμε ότι ανήκει στα επικίνδυνα. Όλα τα ερπετά της χώρας προστατεύονται από το νόμο.
[Μερικά αμφίβια στη χώρα μας αν χειριστούν βίαια εκκρίνουν ως άμυνα τοξίνες από το δέρμα τους, όπως οι σαλαμάνδρες και κάποιοι φρύνοι. Οι ουσίες αυτές είναι ακίνδυνες για τον άνθρωπο όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα, αλλά θα προκαλέσουν έντονο ερεθισμό αν έρθουν σε επαφή με τα μάτια και πιθανότατα δηλητηρίαση στην ακραία περίπτωση της κατάποσης]
Μια θηλυκή Οχιά (κοινή ή κερασφόρος οχιά), Vipera ammodytes. Διακρίνονται οι χαρακτηριστικές αναλογίες σώματος των οχιών και η απόφυση στο ρύχγος (σαν “κερατάκι”), χαρακτηριστικό του είδους αυτού.
Πόσο επικίνδυνες είναι οχιές της Ελλάδας;
Οι οχιές της χώρας μας έχουν μεν επικίνδυνο δάγκωμα για τον άνθρωπο, είναι όμως αρκετά λιγότερο επικίνδυνες από όσο φημολογείται. Οι μύθοι που κυκλοφορούν στην Ελλάδα περιγράφουν τις οχιές ως άκρως επιθετικά ζώα που ορμούν μόλις μας δουν, ή καραδοκούν για να μας δαγκώσουν, και με δάγκωμα που σκοτώνει έναν άνθρωπο μέσα σε λίγα λεπτά ή σε λίγες ώρες. Η πραγματικότητα είναι διαφορετική καθώς οι οχιές δεν επιτίθενται ποτέ στον άνθρωπο που τόσο φοβούνται, αλλά και δεν διαθέτουν τόσο ισχυρό δηλητήριο που να μπορεί να σκοτώσει έναν άνθρωπο σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, μόνο με την αυτήν καθαυτή δράση του.
Οι οχιές είναι σχετικά αργοκίνητα ζώα και γι’αυτό όταν αντιληφθούν κάποιο μεγαλύτερο ζώο ή άνθρωπο, η πρώτη τους αντίδραση είναι να μείνουν ακίνητες και να βασιστούν στο καμουφλάζ τους. Αν καταλάβουν ότι έγιναν αντιληπτές, είτε προσπαθούν να ξεφύγουν αν τους δοθεί ο χώρος, είτε κουλουριάζονται σε θέση άμυνας αν στριμωχτούν και προειδοποιούν με συριγμό για να αποτρέψουν τον θηρευτή. Οι οχιές θα δαγκώσουν μόνο αν πιαστούν, πατηθούν ή πλησιαστούν απειλητικά σε απόσταση μερικών δεκάδων εκατοστών, όσο περίπου το μισό μήκος του σώματός τους. Πολλές φορές, χωρίς να το αντιληφθούν, περιπατητές και ορειβάτες πατούν δίπλα ακριβώς από μια οχιά στην πορεία τους χωρίς αυτή να δείξει την παραμικρή αντίδραση, μένοντας «κρυμμένη» στο καμουφλάζ της.
Δηλητήρια φιδιών που είναι κυρίως νευροτοξικά στοχεύουν στο νευρικό μας σύστημα καταστέλλοντας τη λειτουργία ζωτικών οργάνων και είναι αυτά που μπορούν να σκοτώσουν έναν άνθρωπο μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Τέτοια φίδια με κυρίως νευροτοξικό δηλητήριο, όπως η κόμπρα, το μαύρο μάμπα, κ.ά., δεν υπάρχουν στην Ελλάδα, αλλά σε περιοχές άλλων ηπείρων. Μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα οχιάς της χώρας μας διαθέτουμε υπεραρκετό χρόνο ώστε να διακομιστούμε εγκαίρως σε ένα νοσοκομείο για να νοσηλευτούμε. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, ο χρόνος μέσα στον οποίο ένας υγιής άνθρωπος μπορεί να χάσει τη ζωή του από δάγκωμα οχιάς της Ελλάδας, χωρίς νοσηλεία, είναι μερικά εικοσιτετράωρα και όχι μερικά λεπτά ή μερικές ώρες, όπως συχνά φημολογείται. Αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση βέβαια ότι δεν επείγει η μεταφορά του στο νοσοκομείο!
Η μοναδική περίπτωση όπου κάποιος/κάποια μπορεί να κινδυνέψει μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, είναι αυτή της αναφυλακτικής αντίδρασης (αλλεργικό σοκ), κάτι που μπορεί άλλωστε να συμβεί με οποιοδήποτε δηλητηριώδες τσίμπημα σε αλλεργικά άτομα, όπως από μέλισσα, σκορπιό, αράχνη, κ.ά., ή ακόμα και από κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών ή εισπνοή γύρης. Για την αντιμετώπιση των επικίνδυνων αλλεργικών αντιδράσεων διαβάστε στο άρθρο «Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες»). Μία ακόμα περίπτωση κατά την οποία η διακομιδή του θύματος σε νοσοκομείο είναι εξαιρετικά επείγουσα είναι αυτή του δήγματος στον λαιμό ή στο κεφάλι, λόγω του ότι κατά τον σχηματισμό οιδήματος (πρήξιμο) ενδέχεται να προκληθεί απόφραξη της αναπνευστικής οδού. Παρόλα αυτά, το ενδεχόμενο δαγκώματος σε αυτές τις περιοχές είναι και εξαιρετικά απίθανο.
(Για τις Πρώτες Βοήθειες μετά από δάγκωμα φιδιού κάντε κλικ εδώ)
Χάρτης κατανομής των πέντε ειδών οχιάς της Ελλάδας. Στα νησιά με λευκό χρώμα δεν επιβεβαιώνεται η παρουσία οχιών.
Τα υπόλοιπα 2 είδη δηλητηριωδών φιδιών (Σαπίτης και Αγιόφιδο), φέρουν ασθενές δηλητήριο, που σε συνδυασμό με τη θέση στο στόμα τους των δοντιών που εκχέουν το δηλητήριο, καθίστανται ακίνδυνα για τον άνθρωπο, ανίκανα να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες στον οργανισμό, ακόμα και αν καταφέρουν έγχυση. Ανάμεσα στα δύο αυτά φίδια, το Αγιόφιδο φέρει το πιο ασθενές δηλητήριο αλλά είναι και το λιγότερο νευρικό αν πιαστεί, που σημαίνει ότι πολύ σπάνια θα δαγκώσει, ενώ ο Σαπίτης διακρίνεται από σθεναρή άμυνα αν πιαστεί ή στριμωχτεί και το δάγκωμα ενός μεγάλου φιδιού (που σημαίνει και μεγαλύτερη ποσότητα δηλητηρίου) μπορεί να προκαλέσει πόνο, τοπικό πρήξιμο και ίσως κάποια άλλα ελάσσονα συμπτώματα σε ευαίσθητα άτομα. Από τα δύο αυτά είδη δεν έχει καταγραφεί ποτέ κάποιο σοβαρό περιστατικό, παρόλο που τα δαγκώματα σε ερπετολόγους και μόνο είναι εκατοντάδες.
Όλα τα είδη ερπετών, αμφιβίων ή αρθρόποδων που φέρουν δηλητήριο, είτε αυτά θεωρούνται επικίνδυνα, είτε όχι, μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις σε αλλεργικά άτομα. Συμβουλευτείτε τον/την γιατρό σας.
Σε κάθε περίπτωση, εάν δαγκωθείτε από οποιοδήποτε άγριο (ή ακόμα και ήμερο) ζώο, επισκεφτείτε ένα κέντρο υγείας, έστω προληπτικά. Εκτός των άλλων, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο μόλυνσης.
Στατιστικά θανάτων από δάγκωμα φιδιού στην Ελλάδα
Στη χώρα μας, σύμφωνα με τα στατιστικά του Κέντρου Δηλητηριάσεων κάθε χρόνο δαγκώνονται μέχρι και 190-200 άτομα, όλων των ηλικιών.
Σε συνδυασμό με τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στατιστικά θανάτων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, προκύπτει ότι τα μοιραία περιστατικά είναι περίπου 1 κάθε 500 (ποσοστό θνητότητας περίπου 0,2%).
Οι θάνατοι αφορούν κατά κανόνα άτομα με βεβαρημένη υγεία ή λάθη κατά τις ενέργειες αμέσως μετά το δάγκωμα (λανθασμένες πρώτες βοήθειες, αποφυγή νοσηλείας για μέρες, κ.ά.) και εξαιρετικά σπάνια έντονες αλλεργικές αντιδράσεις που δεν αντιμετωπίστηκαν έγκαιρα, ενώ δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής καταγεγραμμένοι θάνατοι παιδιών για τις τελευταίες δεκαετίες που καταγράφονται τα περιστατικά.
Στη διπλανή εικόνα (δεξιά) παρατίθενται ενδεικτικές αιτίες θανάτου για την Ελλάδα σε διάστημα 15 ετών (από το 2000 έως και το 2014), συγκριτικά με τους θανάτους που προκλήθηκαν από δάγκωμα οχιάς. Όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς, πολύ περισσότεροι άνθρωποι χάνονται στη χώρα μας από επίθεση ζώων παραγωγής ή τσίμπημα μέλισσας και σφήκας, παρά από δάγκωμα οχιάς.
Σήμερα τα μοιραία περιστατικά φαίνεται να είναι ακόμα πιο σπάνια. Η επικαιροποίηση των στατιστικών ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα ακόμα μικρότερα νούμερα και από τα παραπάνω.
¹Σωληνόγλυφα ονομάζονται τα φίδια των οποίων τα δόντια που διοχετεύουν το δηλητήριο έχουν εσωτερική δίοδο, είναι κινητά και βρίσκονται στο μπροστινό μέρος της άνω γνάθου.
²Οπισθόγλυφα ονομάζονται αυτά των οποίων τα δόντια που διοχετεύουν το δηλητήριο βρίσκονται στο πίσω μέρος της άνω σιαγόνας και είναι σταθερά.
Σύνταξη κειμένου: Ηλίας Στραχίνης – Βιολόγος
Πρώτη δημοσίευση: 15/05/2009
Τελευταία ενημέρωση: 11/01/2025
Σχετικά Άρθρα:

Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που μοιάζουν με φίδια. Τα δηλητηριώδη

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!
Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια! Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι «οι οικολόγοι», λίγο πιο έξω

Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι;
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω άγνοιας πανικοβάλλονται στη θέα οποιουδήποτε

Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο της έγχυσης, εντός λίγων λεπτών.

Πόσο ωφέλιμα είναι τα ερπετά και τα αμφίβια για τον άνθρωπο;
Πόσο ωφέλιμα είναι τα ερπετά και τα αμφίβια για τον άνθρωπο; Συχνά τίθεται το ερώτημα του πόσο ωφέλιμο για εμάς μπορεί να είναι ένα συγκεκριμένο είδος της άγριας ζωής,