Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!
Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι «οι οικολόγοι», λίγο πιο έξω από την πόλη ή το χωριό του, «αμόλησαν φίδια», μερικές φορές ακόμα και πετώντας τα από… ελικόπτερα! Όπου και να σταθεί κανείς ανά την επικράτεια θα το ακούσει σίγουρα. Κατά έναν περίεργο τρόπο κάτι τέτοιο δεν αποδεικνύεται ποτέ και βασίζεται σε ό,τι ακούγεται από στόμα σε στόμα. Η μόνη υποτιθέμενη ένδειξη (που πολλές φορές είναι και η αφορμή για να αρχίσει να φημολογείται κάτι τέτοιο), είναι κάποια «με το μάτι» εκτίμηση αύξησης των φιδιών σε μία περιοχή, ή κάποιο περιστατικό δαγκώματος φιδιού.
Στο άρθρο αυτό αναλύω αν είναι εφικτή και δόκιμη η απελευθέρωση φιδιών (ή και άλλων ζώων) μαζικά, για περιβαλλοντικούς και οικολογικούς σκοπούς.
Εις άτοπον απαγωγή…
Ας υποθέσουμε πως μία ομάδα ανθρώπων που ασχολείται με περιβαλλοντικά ζητήματα διαπιστώνει πως ο πληθυσμός των φιδιών μιας περιοχής είναι επικίνδυνα μικρός, και αποφασίζει να τον αυξήσει απελευθερώνοντας έναν μεγάλο αριθμό από αυτά. Θα πρέπει λοιπόν να συλλέξει αρκετά άγρια φίδια και, κρατώντας τα αιχμάλωτα σε ειδικές εγκαταστάσεις, να τα αναπαραγάγει έως ότου αποκτήσει τον επιθυμητό μεγάλο αριθμό. Όλα τα φίδια της Ελλάδας όμως (και της Ευρώπης γενικότερα) είναι προστατευόμενα, κάτι που σημαίνει ότι ο αιχμαλωτισμός απαιτεί ειδικές άδειες. Ακόμα και η απελευθέρωση, ή και η απλή μεταφορά άγριων ζώων, απαιτεί σχετικές άδειες! Οι άδειες που εκδίδονται από το αρμόδιο υπουργείο αναρτώνται στην ιστοσελίδα Δι@ύγεια που είναι δημόσια και προσβάσιμη σε όλους. Υπάρχει εκεί μέσα κάποια άδεια για «εμπλουτισμό» κάποιας περιοχής με φίδια; Η απάντηση είναι όχι.
Ας υποθέσουμε παρόλα αυτά πως το όλο εγχείρημα γίνεται κρυφά και παρανόμως. Προκύπτει όμως το εξής κώλυμα: είναι αντι-οικολογικό να αφαιρεί κανείς ζώα μαζικά από μία περιοχή, καθώς έτσι μειώνει τον πληθυσμό τους, με αποτέλεσμα να θέτει σε κίνδυνο τα ίδια, αλλά και τη γενική ισορροπία του οικοσυστήματος από το οποίο τα αφαιρεί, αφού έτσι διαταράσσεται ολόκληρο το τροφικό πλέγμα.
Συνεχίζει παρόλα αυτά η εν λόγω οργάνωση και, αφού έχει συλλέξει έναν σημαντικό αριθμό φιδιών, ξεκινά την αναπαραγωγή. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται το επόμενο εμπόδιο: τα άγρια φίδια (όπως και όλα τα άγρια ζώα) όταν περιορίζονται σε τεχνητά περιβάλλοντα, όπως σε γυάλες και κλωβούς, κυριεύονται από το στρες της αιχμαλωσίας σε τέτοιο βαθμό που εμφανίζουν ασθένειες, άρνηση τροφής και θνησιμότητα, σε μεγάλα ποσοστά, πόσο μάλλον διάθεση για αναπαραγωγή. Μεγαλύτερες εγκαταστάσεις που θα προσομοίωναν το φυσικό περιβάλλον, ενώ συγχρόνως θα παρείχαν ασφάλεια από φυσικούς θηρευτές, θα είχαν ιλιγγιώδες κόστος και μέγεθος που δεν κρύβεται! Συνυπολογίζοντας με τα παραπάνω ότι τα φίδια ενηλικιώνονται και μπορούν να κυοφορήσουν συνήθως μετά το 5ο έτος της ηλικίας τους, και γεννούν το πολύ μια φορά το χρόνο, συνήθως λιγότερα από 10-15 μικρά κατά μέσο όρο, αντιλαμβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι ένα τέτοιο εγχείρημα πολλαπλασιασμού σε αιχμαλωσία, ειδικά για ευαίσθητα και απειλούμενα είδη.
Ας κάνουμε όμως την παραδοχή ότι ξεπερνιέται και αυτό το εμπόδιο, και εν τέλει αυτή η ομάδα ανθρώπων, μετά από πολλά χρόνια, έχει αποκτήσει έναν σημαντικό αριθμό εκτρεφόμενων φιδιών και αποφασίζει να τα απελευθερώσει. Και πάλι, η μαζική απελευθέρωση ζώων σε μία περιοχή (και ειδικά ειδών που δεν συναντώνται σε αυτή), είναι πράξη άκρως αντι-οικολογική, αφού διαταράσσει την ευαίσθητη ισορροπία του οικοσυστήματος. Αν σε μία περιοχή ο αριθμός των φιδιών είναι μικρός, που σημαίνει ότι οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές γι’ αυτά (όπως μειωμένη τροφή, ελάχιστες κρυψώνες, πολλοί θηρευτές και ανταγωνιστές, κτλ.), μπορεί να φανταστεί κανείς πόσο πιο δυσχερείς θα γίνουν όταν μοιραστούν την περιοχή με περισσότερα φίδια. Το αποτέλεσμα θα είναι ακόμα λιγότερα και από τα αρχικά, σε μικρό χρονικό διάστημα, αφού κάτι τέτοιο θα οδηγήσει σε λιμό, τόσο των νεο-εισαχθέντων, όσο και των ήδη υπάρχοντων φιδιών της περιοχής.
Τίποτε από τα παραπάνω λοιπόν δεν αρμόζει σε περιβαλλοντική οργάνωση. Οι περισσότερες περιβαλλοντικές οργανώσεις στελεχώνονται από επιστήμονες περιβάλλοντος που γνωρίζουν πολύ καλά πόσο αντι-οικολογικό θα ήταν κάτι τέτοιο.
Ένας γενικός κανόνας: οι συνθήκες και τα χαρακτηριστικά ενός βιότοπου, όπως οι διαθέσιμοι πόροι, οι ανταγωνιστές, οι θηρευτές, οι κλιματικές συνθήκες, η διαθεσιμότητα κρυψώνων κ.ά., είναι αυτές που καθορίζουν τα μεγέθη των πληθυσμών των διάφορων ειδών (βλ. φέρουσα ικανότητα – βιοχωρητικότητα οικοσυστήματος), και έτσι, όσες απελευθερώσεις και να γίνονται, οι αριθμοί επανέρχονται και πάλι σε βάθος χρόνου -και μετά από ταλαντώσεις- στους αρχικούς αριθμούς (με την προϋπόθεση ότι τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του βιότοπου δεν μεταβάλλονται). Η εισαγωγή ξενικών ειδών, ανθεκτικότερων των αυτόχθονων (ντόπιων), μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση και εδραίωση πληθυσμού τους, ταυτόχρονα όμως οδηγεί σε εκτοπισμό και μείωση των ντόπιων, επομένως και πάλι το αποτέλεσμα είναι αρνητικές επιπτώσεις για το οικοσύστημα και τη βιοποικιλότητα (η εισαγωγή ξενικών χωροκατακτητικών ειδών είναι μια από τις 5 μεγαλύτερες απειλές για τη βιοποικιλότητα παγκοσμίως).
Τέλος, τα ζώα εκτροφής εκφυλίζονται βαθμιαία και μεταφέρουν μεταλλάξεις κληρονομικά στους απογόνους τους, οι οποίες στη φύση θα εξαλείφονταν μέσω της Φυσικής Επιλογής. Έτσι, αν αναμειχθούν με άγριους πληθυσμούς, τους υποβαθμίζουν γενετικά. Αυτό ονομάζεται και «γενετική μόλυνση» ή «γενετική ρύπανση».
Σκίτσο που σατιρίζει τον ανυπόστατο μεν, επικίνδυνο δε, μύθο των «οικολόγων που αμολάνε άγρια ζώα εξ ουρανού»! Του Δημήτρη Καρατζαφέρη.
Υπάρχουν παρόλα αυτά κάποιοι που απελευθερώνουν ζώα;
Ναι υπάρχουν. Ποιοι είναι αυτοί και γιατί το κάνουν;
► Στη χώρα μας υπάρχουν ελάχιστα κέντρα περίθαλψης άγριων ζώων που, μεταξύ άλλων, σε σπάνιες περιπτώσεις, δέχονται τραυματισμένα φίδια όταν οι αιτίες είναι ανθρωπογενείς. Όταν ένα τραυματισμένο φίδι αναρρώσει και έρχεται η στιγμή να επιστρέψει στο φυσικό του περιβάλλον, τα κέντρα περίθαλψης το μεταφέρουν στην περιοχή που βρέθηκε αρχικά, και το απελευθερώνουν. Κάτι που, όπως είναι ευνόητο, δεν οδηγεί σε αυξομειώσεις πληθυσμών και αλλαγές στον βιότοπο γενικότερα.
► Στο πλαίσιο προγραμμάτων μελέτης ορισμένων ειδών, ερευνητές ερπετολόγοι μπορεί να συλλέξουν φίδια από περιοχές και, αφού τα μελετήσουν και αποκτήσουν τα απαραίτητα δεδομένα, τα επιστρέφουν στην ακριβή τοποθεσία προέλευσης και σύλληψης.
► Αρκετά συχνά, κάτοχοι φιδιών (και εξωτικών ζώων γενικότερα) που τα έχουν αποκτήσει από pet shop και τα κρατούν ως κατοικίδια, τα εγκαταλείπουν στη φύση μη έχοντας που να τα παραδώσουν, ή πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο τους προσφέρουν μια καλύτερη ζωή. Δεν πρόκειται φυσικά για οικολόγους και είναι μια ανεύθυνη πράξη που μπορεί να ζημιώσει σοβαρά τα φυσικά οικοσυστήματα, όπως αναφέρθηκε ήδη πιο πάνω (βλ. ξενικά είδη).
► Περιστατικό απελευθέρωσης μινκ (βιζόν) που κρατούνταν σε εκτροφεία γουνοποιίας στην Καστοριά, χρησιμοποιείται συχνά ως απόξειξη των «οικολόγων που αμολάνε ζώα». Το περιστατικό όμως δεν αφορούσε οικολόγους, αλλά αντισπισιστές ακτιβιστές χωρίς κατάρτιση σε περιβαλλοντικά θέματα, που στόχο είχαν τη διάσωση των αιχμάλωτων προς θανάτωση ζώων, και όχι τον «εμπλουτισμό» της περιοχής με το είδος. Φυσικά η κίνηση αυτή οδήγησε σε ανυπολόγιστη οικολογική ζημιά, καθώς το μινκ είναι ξενικό χωροκατακτητικό είδος.
► Οι κυνηγετικές οργανώσεις απελευθερώνουν πολύ συχνά ζώα που ανήκουν στα θηράματα, όπως λαγούς, πέρδικες, αγριογούρουνα και υβριδικούς φασιανούς. Ο σκοπός των «εμπλουτισμών» αυτών είναι η αύξηση των θηραμάτων, ή η εισαγωγή νέων θηρεύσιμων ειδών σε περιοχές που επιτρέπεται το κυνήγι. Δυστυχώς όμως οι απελευθερώσεις αυτές δημιουργούν πολύ συχνά προβλήματα, όπως οι γενετικές προσμίξεις (π.χ. στις πέρδικες), η εισαγωγή ειδών σε περιοχές που δεν ανήκουν (π.χ. αγριόχοιροι στην Πελοπόννησο και υβριδικοί φασιανοί σε πολλές περιοχές της επικράτειας), η αύξηση του ανταγωνισμού με τους αυτόχθονες υφιστάμενους πληθυσμούς, και σημαντικές ζημιές σε καλλιέργειες. Παραδόξως, αυτές οι απελευθερώσεις συνήθως στηρίζονται από τη διεύθυνση δασών και το αρμόδιο υπουργείο, και έτσι γίνονται νόμιμα, εντούτοις, δεν λαμβάνουν υπόψη τα προβλήματα που δημιουργούν, τη φέρουσα ικανότητα των περιοχών που δεν επιτρέπει μόνιμες αυξήσεις (εκτός και αν μιλάμε για εισαγωγή ξενικών ειδών εις βάρων των αυτόχθονων), και τον σχετικό κώδικα δεοντολογίας της Ε.Ε. και τις οδηγίες της IUCN, που αναφέρουν ότι η απελευθέρωση (ο δήθεν «εμπλουτισμός») ξενικών ειδών θηραμάτων, πρέπει να αποφεύγεται.
► Έχουν υπάρξει ανά τον κόσμο προγράμματα προσπάθειας επανεισαγωγής ειδών, τα οποία είχαν εξαφανιστεί από μία περιοχή λόγω ανθρωπογενούς υποβάθμισης του βιότοπου. Επανεισαγωγή σημαίνει ότι ένα είδος υπήρχε σε έναν βιότοπο φυσικά, εξαφανίστηκε μετά από ανθρωπογενή καταστροφή του βιότοπου, και στη συνέχεια γίνονται προσπάθειες να επανέλθει το είδος στην περιοχή τεχνητά. Κάτι τέτοιο απαιτεί πολυετείς μελέτες με σκοπό την κατανόηση των αιτιών υποβάθμισης, την αποκατάσταση του βιότοπου (δηλαδή τη διόρθωση των προβλημάτων που οδήγησαν σε εξαφάνιση, ώστε ο βιότοπος να είναι ξανά σε θέση να υποστηρίξει τα νέα ζώα, και να μην εξαφανιστούν κι αυτά για τους ίδιους λόγους), καθώς και πολύ προσεκτική επιλογή λίγων μόνο ζώων που θα μεταφερθούν από μια περιοχή σε μια άλλη, έτσι ώστε α) να μη ζημιωθεί σημαντικά η πρώτη περιοχή, β) να ταιριάζουν γενετικά με τον εξαφανισμένο πληθυσμό, και γ) να μη φέρουν ασθένειες και παράσιτα. Όπως είναι ευνότητο, τέτοιες προσπάθειες γίνονται αποκλειστικά από επιστημονικές ομάδες, νόμιμα και φανερά, και απαιτούν υπέρογκες χρηματοδοτήσεις, αισθητές παρεμβάσεις-διορθώσεις στο τοπίο, τη στήριξη της τοπικής κοινωνίας, και πολυετή παρακολούθηση του προγράμματος. Συνήθως τέτοια προγράμματα χρειάζονται κάποιες δεκαετίες για να ολοκληρωθούν, και εγκρίνονται μόνο όταν συντρέχουν σοβαροί λόγοι, όπως η ανάγκη διατήρησης σημαντικών ειδών, ή η αποκατάσταση σημαντικών οικοτόπων ή/και οικοσυστημικών υπηρεσιών, ενώ ταυτόχρονα έχουν υψηλό ρίσκο αποτυχίας. Ένα τέτοιο παράδειγμα προσπάθειας επανεισαγωγής φιδιού είναι και η περίπτωση του Eastern Indigo snake στις νοτιο-ανατολικές πολιτείες των Η.Π.Α. Στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει ποτέ κάποιο τέτοιο πρόγραμμα.
Γιατί σε κάποιες περιοχές μπορεί να παρατηρείται αύξηση φιδιών;
Αυξομειώσεις σε πληθυσμούς φιδιών, όπως και άλλων ζώων, μπορούν πράγματι να λάβουν χώρα λόγω φυσικών παραγόντων, αλλά και περιοδικών εξαρτημένων αυξομειώσεων πληθυσμών της σχέσης “λείας-θηρευτή”, όπως στο περίφημο μοντέλο Λύγκα-Λαγού του Καναδά.
Έντονες αυξομειώσεις πληθυσμών και πληθυσμιακές εκρήξεις ορισμένων ειδών, μπορούν να παρατηρηθούν και λόγω διαταραχής ενός οικοσυστήματος από ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως θανάτωση ή εκδίωξη βασικών θηρευτών ή ανταγωνιστικών ειδών, ή/και παρεμβάσεις στους βιότοπους και στο φυσικό τοπίο, που μπορούν να ζημιώνουν κάποια είδη, ενώ ταυτόχρονα να ευνοούν άλλα. Άλλες παρεμβάσεις μπορεί να οδηγήσουν κάποια είδη σε μαζική μετανάστευση προς γειτονικές περιοχές. Για παράδειγμα, κατασκευές έργων υποδομής ή πυρκαγιές, που καταστρέφουν μεγάλες εκτάσεις φυσικού βιότοπου, αναγκάζουν τα άγρια ζώα να κινηθούν προς όλες τις κατευθύνσεις αναζητώντας κατάλληλο ενδιαίτημα, καταλήγοντας πολλές φορές μέσα σε χωριά και οικισμούς.
Η παρατήρηση των φαινομένων αυτών από κάποιον μη γνώστη μπορεί εύκολα να τον οδηγήσει στο λανθασμένο συμπέρασμα του «για να αυξήθηκαν τα ζώα, κάποιος πρέπει να τα άφησε», κάτι όμως που συνιστά άλμα λογικής.
Ποιοι είναι αυτοί οι «οικολόγοι»; Τι σημαίνει οικολόγος και τι οικολογία;
Δυστυχώς, στην Ελλάδα, οι δύο αυτοί όροι έχουν παρερμηνευτεί σε τέτοιο βαθμό που είναι πλέον σχεδόν ακατόρθωτο να αποκατασταθούν. Αν και πρόκειται για ελληνικές λέξεις, είμαστε η μοναδική χώρα στην οποία χρησιμοποιούνται πλέον λανθασμένα. Συχνά η λέξη «οικολόγος» χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα προφίλ «γραφικού ανθρώπου, φαντασμένου, υπερβολικού, αυτοαποκαλούμενου φυσιολάτρη, που όμως δεν έχει πραγματική επαφή με την άγρια φύση, και παρεμβαίνει σε αυτήν δημιουργώντας διάφορα προβλήματα στην ύπαιθρο». Στην πραγματικότητα ο οικολόγος είναι κάτι εντελώς διαφορετικό:
Οικολογία είναι η επιστήμη (κλάδος της Βιολογίας) που μελετά τις αλληλεπιδράσεις των ζωντανών οργανισμών, τόσο μεταξύ τους, όσο και μεταξύ αυτών και των αβιοτικών παραγόντων του περιβάλλοντος. Οικολόγος λοιπόν είναι ο καταρτισμένος επιστήμονας που εξασκεί την επιστήμη της Οικολογίας. Πρόκειται για ερευνητή ή επαγγελματία του χώρου που μελετά και καταγράφει την παρουσία και τη συμπεριφορά των έμβιων όντων και τη σχέση τους με το αβιοτικό περιβάλλον. Οικολόγος δεν σημαίνει φυσιολάτρης, φιλόζωος, αυτός που κάνει ανακύκλωση, ακτιβιστής υπεράσπισης των ζώων και του περιβάλλοντος, κ.ά. Θα μπορούσε φυσικά ένας οικολόγος να είναι κάτι (ή και όλα) από τα παραπάνω, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι εξ ορισμού κάτι από αυτά. Ας χρησιμοποιούμε λοιπόν σωστά τις λέξεις “οικολόγος” και “Οικολογία”.
Ο μύθος των «οικολόγων που αμολάν φίδια» και άλλα άγρια ζώα δυστυχώς καλά κρατεί ακόμη, και δύσκολα θα τον ξεφορτωθούμε. Χωρίς έγκυρη ενημέρωση, σε συνδυασμό με μια αρκετά δημοφιλή νοοτροπία που θέλει να αναπαράγει και να διαδίδει την όποια φήμη χωρίς καμία διασταύρωση της εγκυρότητάς της, ένας ολόκληρος κλάδος επιστημόνων, τα άγρια ζώα, αλλά και το περιβάλλον κατ’ επέκταση, μπαίνουν πολύ συχνά, εύκολα και ελαφρά τη καρδία, στο στόχαστρο. Στην εποχή της πληροφορίας και της επικοινωνίας, είναι ζωτικής σημασίας να φιλτράρουμε την πληροφορία, να αναζητούμε την εγκυρότητα των πηγών όσων ακούμε ή διαβάζουμε, και να μην αναπαράγουμε με βεβαιότητα τίποτε μη αποδεδειγμένο, καθώς πολλοί είναι οι επιτήδειοι που θέλουν να χειραγωγήσουν το κοινό με κατασκευασμένες ειδήσεις και ψευδείς πληροφορίες. Ειδικά δε σε θέματα περιβάλλοντος, τίποτα δεν λειτουργεί και δεν ερμηνεύεται με «απλή λογική», και η γνώμη ενός καταρτισμένου ειδικού είναι πάντα απαραίτητη.
Σύνταξη κειμένου: Ηλίας Στραχίνης – Βιολόγος
Πρώτη δημοσίευση: 11/12/2010
Τελευταία ενημέρωση: 13/01/2025
Σχετικά Άρθρα:

Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που μοιάζουν με φίδια. Τα δηλητηριώδη

Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα & πόσο επικίνδυνα είναι;
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και είναι όλα τους είδη φιδιών.

Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι;
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω άγνοιας πανικοβάλλονται στη θέα οποιουδήποτε

Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο της έγχυσης, εντός λίγων λεπτών.

Πόσο ωφέλιμα είναι τα ερπετά και τα αμφίβια για τον άνθρωπο;
Πόσο ωφέλιμα είναι τα ερπετά και τα αμφίβια για τον άνθρωπο; Συχνά τίθεται το ερώτημα του πόσο ωφέλιμο για εμάς μπορεί να είναι ένα συγκεκριμένο είδος της άγριας ζωής,