Βιότοπος / Ενδιαίτημα

Συναντάται σε μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων, όπως λιβάδια, μακκί, δάση, ακόμα και ξηρές περιοχές ή οικισμούς, από το ύψος της θάλασσας έως και 2000 μέτρα υψόμετρο (Πιέρια Όρη). Γεννούν μέσα σε στάσιμα ή ελαφρώς ρέοντα νερά, όπως λιμνία, λίμνες, ποτάμια με χαμηλή ροή, ρεματιές, κανάλια, πλημμυρισμένα χωράφια, ποτίστρες, κτλ.

Βιολογία / Συμπεριφορά

Κυρίως νυκτόβιος φρύνος, αν και ενίοτε παρατηρείται και την ημέρα, ιδίως κατά την περίοδο αναπαραγωγής. Την ημέρα κρύβεται κάτω από πεσμένα φύλλα, πέτρες, κορμούς και μέσα σε μαλακό χώμα στο οποίο θάβεται με τη βοήθεια των πίσω ποδιών. Μπαίνει στο νερό μόνο για να αναπαραχθεί. Κατά την αναπαραγωγική περίοδο τα αρσενικά μεταναστεύουν στις θέσεις αναπαραγωγής, μπαίνουν στο νερό και καλούν με τον κοασμό τους τα θηλυκά σε αναπαραγωγή. Ανεβαίνουν στην πλάτη των θηλυκών αγκαλιάζοντάς τα, γονιμοποιώντας τα αυγά των θηλυκών τα οποία γεννούν ταυτόχρονα 2 «χορδές» αυγών, η οποίες μπορεί να φτάσουν και τα 5 μέτρα σε μήκος. Τα μεγάλα θηλυκά μπορούν να γεννήσουν έως και 8000 αυγά. Η αναπαραγωγική περίοδος μπορεί να ξεκινήσει πολύ νωρίς, από τις πρώτες ζεστές ημέρες του χειμώνα, ή νωρίς την άνοιξη, είναι πολύ στρεσογόνος και προκαλεί αρκετά μεγάλο αριθμό θανάτων, ιδίως σε θηλυκά. Ο Χωματόφρυνος ενηλικιώνεται μεταξύ 3 και 7 ετών και μπορεί να ξεπεράσει τα 12 χρόνια ζωής. Αν απειληθεί σηκώνει το σώμα του ψηλά τεντώνοντας τα άκρα και κατεβάζοντας το κεφάλι, ενώ αν αρπαχτεί βίαια εκκρίνει τοξίνες από τους αδένες του δέρματος, ικανές να αποτρέψουν τους περισσότερους θηρευτές.

Διατροφή

Τρέφεται με όλων των ειδών τα ασπόνδυλα (μικρά γαστερόποδα, σκουλήκια, έντομα, κτλ) σε μέγεθος που μπορεί να καταπιεί. Ενίοτε μπορεί να καταναλώσει και μικρά σπονδυλωτά, όπως πολύ μικρά αμφίβια, φίδια και σαύρες.

Δηλητήριο / Τοξίνες

Εκκρίνει τοξίνες (Βουφοτοξίνες – Bufotoxins) από τους παρωτιδικούς και άλλους αδένες του δέρματος, ως άμυνα, σε περίπτωση που απειληθεί. Οι τοξίνες αυτές είναι ακίνδυνες για τον άνθρωπο όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα, μπορεί όμως να προκαλέσουν έντονο ερεθισμό σε επαφή με τα μάτια και με ασυνέχειες του δέρματος και έντονα συστημικά συμπτώματα στην περίπτωση της κατάποσης, ακόμα και αυγών του είδους (Gambassi et al. 2022).

Μύθοι για το είδος

Κυκλοφορεί ευρέως ο μύθος ότι οι Χωματόφρυνοι θηλάζουν από τους μαστούς των αιγοπροβάτων και ότι έχουν δόντια με δηλητήριο που προκαλεί μαστίτιδες στα ζώα. Οι Χωματόφρυνοι δεν έχουν δόντια, δεν έχουν δηλητήριο στο στόμα, δεν θηλάζουν και δεν ενδιαφέρονται για το γάλα γενικότερα. Τρέφονται αποκλειστικά με ζωντανή/κινούμενη τροφή (δηλ. μικρά ζώα – βλ. Διατροφή).

Απειλές / Πιέσεις

Υποβάθμιση και καταστροφή των βιοτόπων του είδους, ρύπανση ή/και αποξήρανση των επιφανειακών υδάτων που χρησιμοποιούνται ως θέσεις αναπαραγωγής, κλιματική αλλαγή, εισαγωγή ξενικών ειδών (κυρίως ψαριών), δρόμοι και αδέσποτες γάτες, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους.

Καθεστώς κινδύνου

Αξιολογείται ως είδος Μειωμένου Ενδιαφέροντος (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2023) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).

Καθεστώς προστασίας

Ο Χωματόφρυνος προστατεύεται από:

α) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ.67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)

β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα III)

Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο

1. Gambassi, F., Lanzi, C., Ricci, Z., Duchini, P., L’Erario, M.,Mannaioni, G., Cini, N., Bonari, A., Saffirio, C., Occupati, B. (2022). Life-threatening pediatric poisoning due to ingestion of Bufo bufo toadeggs: A case report. Toxicon, 217: 13−16.

2. Strachinis, I. & Artavanis, D. (2017): Additions to the known herpetofauna of the Island of Ithaki, Ionian Sea, Greece. Herpetozoa 30 (1/2): 64-66. 

3. IUCN SSC Amphibian Specialist Group (2023). Bufo bufo. The IUCN Red List of Threatened Species 2023: e.T88316072A78902726. 

4. Toli, E.A. (2023). Bufo bufo. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.