
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Άλλες Ονομασίες
Λαφιάτης (λανθασμένα), Ποντικολόγος, Βαλκανόφιδο, Αστραπόφιδο, Ασημόφιδο
Συνώνυμα
Coluber caspius, Hierophis caspius
Tαξινόμηση
Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Colubridae > Γένος: Dolichophis
Υποείδη στην Ελλάδα: Μονοτυπικό (χωρίς υποείδη).
Εξάπλωση στην Ελλάδα
Ηπειρωτική Ελλάδα (εκτός της Πελοποννήσου), Εύβοια, Κέρκυρα, Κεφαλονιά, Ιθάκη, Αμμουλιανή, Θάσος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Άγιος Ευστράτιος, Λέσβος, Αλόννησος, Περιστερά, Λεχούσα, Σκάτζουρα, Πράσο, Σαλαμίνα, Άνδρος, Τήνος, Κέα, Κύθνος, Σέριφος, Σίφνος, Κιτριανή Σίφνου, Χίος, Σάμος, Φούρνοι, Ικαρία, Αγαθονήσι, Πάτμος, Κάλυμνος, Κως, Νίσυρος, Κάρπαθος.
Περιγραφή
Ένα από τα μεγαλύτερα φίδια της Ελλάδας και της Ευρώπης γενικότερα. Ολικό μήκος, μαζί με την ουρά, έως 190 cm και εξαιρετικά σπάνια περισσότερο. Μακρόστενο σώμα με στενό κεφάλι και μακριά λεπτή ουρά. Μεγάλες φολίδες-πλάκες στο κεφάλι. Τα ανήλικα άτομα έχουν γκρίζα, μπεζ, καφετί, ή γκριζοπράσινη ράχη, με σκούρα στίγματα που σχηματίζουν εγκάρσιες μπάρες οι οποίες φθίνουν και «σβήνουν» προς την ουρά. Μεταξύ των σκούρων στιγμάτων εμφανίζονται και μικρότερα, λευκά διάσπαρτα στίγματα. Η κοιλιά τους είναι υπόλευκη ή κιτρινοπράσινη, συχνά με πορτοκαλί-ροζ στίγματα στις άκρες. Συνήθως έχουν μια σκούρη γραμμή κεντρικά και κατά μήκος του κεφαλιού, εκεί που ενώνονται οι βρεγματικές φολίδες. Το βασικό χρώμα των ενηλίκων είναι γκρίζο-ασημί, συχνά με τόνους του καφέ, του λαδί, ή ακόμα και του γαλάζιου. Η κοιλιά είναι κίτρινη και τυπικά το κεφάλι και η ουρά πορτοκαλί, που γίνεται πιο έντονο όσο το φίδι μεγαλώνει. Σε κάποιους νησιωτικούς πληθυσμούς το πορτοκαλί χρώμα μπορεί να απουσιάζει, ενώ σε κάποιους άλλους κάποια από τα ενήλικα μπορεί να διατηρούν τις κηλίδες/μπάρες των ανηλίκων. Σπάνια μπορεί να εμφανιστούν κάποια κατάμαυρα (μελανιστικά) άτομα. Οι φολίδες είναι λείες και γυαλιστερές, χωρίς τρόπιδες και διατάσσονται σε 19 σειρές στο μέσο του σώματος. Τόσο στα ανήλικα, όσο και στα ενήλικα, κάθε ραχιαία φολίδα διατρέχεται από μια φωτεινή γραμμή κεντρικά, δίνοντας την εντύπωση πολλών φωτεινών γραμμών κατά μήκος όλου του σώματος, οι οποίες γίνονται εντονότερες στην ουρά. Όπως στα περισσότερα φίδια, τα αρσενικά διακρίνονται από τα θηλυκά από την πιο μακριά και χοντρή ουρά.
Βιότοπος / Ενδιαίτημα
Πολύ προσαρμοστικό είδος. Συναντάται σε μεγάλο εύρος βιοτόπων με ηλιόλουστα σημεία, από το επίπεδο της θάλασσας έως και 1.600 μέτρα υψόμετρο. Πολύ κοινό είδος στη Βόρεια Ελλάδα.
Βιολογία / Συμπεριφορά
Αποκλειστικά ημερόβιο φίδι. Πολύ νευρικό, κινείται ταχύτατα στο έδαφος, ενώ σκαρφαλώνει και κολυμπά με μεγάλη επιδεξιότητα. Δραστηριοποιείται ακόμα και σε σχετικά υψηλές θερμοκρασίες. Δεινός θηρευτής που αναζητά δραστήρια τη λεία του, τόσο στο έδαφος, όσο και ψηλά σε θάμνους και σε δέντρα, όπου συχνά σκαρφαλώνει για να κυνηγήσει. Δραστηριοποιείται από τον Μάρτιο έως τον Νοέμβριο, ανάλογα και με τις ετήσιες κλιματικές διακυμάνσεις, το γεωγραφικό πλάτος και τις τοπικές συνθήκες. Η περίοδος αναπαραγωγής ξενικά συνήθως τον Απρίλιο. Τα αρσενικά κρατούν επικράτειες για τις οποίες μάχονται μεταξύ τους. Οι μάχες είναι πολύ χαρακτηριστικές, με τα αρσενικά να τυλίγουν συνεχώς τα σώματά τους και να αλληλο-σπρώχνονται με ανασηκωμένα τα κεφάλια, μια διαδικασία που εκλαμβάνεται συχνά ως ζευγάρωμα, λανθασμένα. Το ζευγάρωμα είναι μια ήρεμη διαδικασία, χωρίς τυλίγματα, κατά την οποία τα δύο φίδια στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο και ενώνουν τα γεννητικά τους όργανα. Τα θηλυκά γεννούν στα μέσα καλοκαιριού από 5 έως 18 αυγά, τα οποία εκκολάπτονται στα τέλη καλοκαιριού ή στις αρχές του φθινοπώρου. Ωριμάζει σεξουαλικά μετά το 3ο ή 4ο έτος της ηλικίας του και μπορεί να ζήσει έως 15 χρόνια. Αμύνεται σθεναρά αν απειληθεί, σηκώνοντας το μπροστινό μέρος του σώματός του ψηλά και τινάζοντάς το για να δαγκώσει, ενώ συρίζει με ανοιχτό το στόμα για να τρομάξει τον θηρευτή. Θα δαγκώσει δυνατά αν πιαστεί/αρπαχτεί και θα αδειάσει το περιεχόμενου του εντέρου, ως άμυνα.
Διατροφή
Τρέφεται με τρωκτικά, σαύρες, φίδια (ακόμα και του είδους του), πτηνά, αμφίβια και στην πρώιμη ανήλικη φάση μπορεί να τραφεί και με μεγάλα ασπόνδυλα.
Δηλητήριο / Τοξίνες
Μη δηλητηριώδες φίδι και ακίνδυνο για τον άνθρωπο.
Όπως (πιθανότατα) όλα τα φίδια της Υπεροικογένειας Colubroidea, πιθανόν να διαθέτει αδένες που εκκρίνουν τοξίνες στο σάλιο (γνωστοί ως Duvernoy’s glands) (Fry et al. 2003) και που επιδρούν στη λεία του κατά την αρπαγή και κατάποσή της. Το δάγκωμά του όμως δεν αποτελεί απειλή για τον άνθρωπο.
Μύθοι για το είδος
Κυκλοφορεί ευρέως ο μύθος ότι ο Έφιος (αναφερόμενος συχνά ως Δενδρογαλιά ή λανθασμένα ως Λαφιάτης) κυνηγάει τον άνθρωπο, τυλίγεται επάνω του και τον μαστιγώνει με την ουρά. Η αλήθεια είναι ότι κανένα φίδι στον κόσμο δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την ουρά του για να μαστιγώσει/χτυπήσει κάποιον. Η ουρά των φιδιών καταλαμβάνει πολύ μικρό μέρους του συνολικού μήκους του ζώου και το υπόλοιπο τμήμα περιέχει ζωτικά όργανα και εύθραυστα κόκκαλα. Ερπετά που μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ουρά τους ως «όπλο» άμυνας είναι κάποιες μεγάλες σαύρες (π.χ. ιγκουάνα και βαράνοι) και τα κροκοδείλια. Ο μύθος του φιδιού που μαστιγώνει ενδεχομένως να δημιουργήθηκε λόγω του ότι όταν κάποιο νευρικό φίδι πατηθεί ή αρπαχτεί, όπως ο Έφιος, η Δενδρογαλιά και η Σαΐτα, τότε κάνει σπασμωδικές κινήσεις για να απελευθερωθεί και μπορεί να χτυπήσει το σώμα του επάνω στο δικό μας, κάτι που ούτως ή άλλως δεν προκαλεί καν πόνο. Επίσης, κανένα φίδι δεν κυνηγάει τον άνθρωπο. Νευρικά φίδια, αν στριμωχτούν, θα σηκώσουν το μπροστινό μέρος του σώματός τους και θα τιναχθούν κατά πάνω μας σε απόσταση όσο περίπου το μισό τους μήκος για να μας τρομάξουν και να υποχωρήσουμε. Μόλις τους δοθεί χώρος τρέπονται αμέσως σε φυγή.
Απειλές / Πιέσεις
Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί, παγώνια και μινκ), και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.
Καθεστώς κινδύνου
Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2017) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).
Καθεστώς προστασίας
Προστατεύεται από:
α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παράρτημα IV)
β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)
Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο
1. Fry, B.G., Wüster, W., Ryan Ramjan, S.F., Jackson, T., Martelli, P. and Kini, R.M. (2003). Analysis of Colubroidea snake venoms by liquid chromatography with mass spectrometry: evolutionary and toxinological implications. Rapid Communications in Mass Spectrometry 17: 2047-2062.
2. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.
3. Aghasyan, A., Avci, A., Tuniyev, B., Crnobrnja-Isailovic, J., Lymberakis, P., Andrén, C., Cogalniceanu, D., Wilkinson, J., Ananjeva, N.B., Üzüm, N., Orlov, N.L., Podloucky, R., Tuniyev, S., Kaya, U., Böhme, W., Ajtic, R., Tok, V., Ugurtas, I.H., Sevinç, M., Crochet, P.-A., Haxhiu, I,, Sterijovski, B., Borkin, L., Milto, K., Golynsky, E., Rustamov, A, Nuridjanov, D., Munkhbayar, K. & Shestapol, A. (2017). Dolichophis caspius. The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T157267A746211.
4. Strachinis, I. & Sagonas, K. (2023). Dolichophis caspius. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Μην αιχμαλωτίζεις χελώνες από τη φύση! Οι χελώνες είναι για τους περισσότερους τα πιο συμπαθητικά ερπετά. Αυτή η φιλική τους όψη όμως, σε συνδυασμό
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια! Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο