Μαύρος Έφιος

Dolichophis jugularis (Linnaeus, 1758)

Άλλες Ονομασίες

Μαύρος Ζαμέτης, Ποντικολός, Ποντικολέος, Περβολάρης, Όφκιος, Όφιος, Μαύρος Ζαμενής, Μαύρο Φίδι, Μαύρο Θερκό, Μαύρη, Θερκό

Συνώνυμα

Coluber jugularis

Tαξινόμηση

Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Colubridae > Γένος: Dolichophis

Υποείδη στην Ελλάδα: Φερώνυμο υποείδος.
Υπάρχει μια περιγραφή υποείδους από τη Ρόδο με την ονομασία Dolichophis jugularis zinneri (Cattaneo 2012), η οποία βασίστηκε μόνο σε μορφολογικούς χαρακτήρες χωρίς να περιέχει γενετικές αναλύσεις, και ως εκ τούτου δεν λαμβάνεται υπόψη εδώ (βλ. Javorčík et al. 2024).

 

Εξάπλωση στην Ελλάδα

Λέρος, Κως, Σύμη, Τήλος, Ρόδος, Χάλκη, Καστελλόριζο.

 

Περιγραφή

Ένα από τα μεγαλύτερα φίδια της Ελλάδας και της Ευρώπης γενικότερα. Ολικό μήκος, μαζί με την ουρά, έως 200 cm, εξαιρετικά σπάνια περισσότερο. Μακρόστενο σώμα με στενό κεφάλι και μακριά λεπτή ουρά. Μεγάλες φολίδες-πλάκες στο κεφάλι. Τα ανήλικα άτομα έχουν γκρίζα ή καφετί ράχη, με σκούρα στίγματα που σχηματίζουν εγκάρσιες μπάρες οι οποίες φθίνουν και «σβήνουν» προς την ουρά. Είναι σχεδόν πανομοιότυπα με αυτά του Έφιου όμως συνήθως είναι σκουρότερα, ενώ οι γραμμώσεις της ουράς είναι πιο άτονες και πιο δυσδιάκριτες. Η κοιλιά τους είναι τυπικά κιτρινωπή ή ροζ με κόκκινα ή/και μαύρα διάσπαρτα στίγματα. Το χρώμα των ενηλίκων είναι μαύρο ή μολυβί. Ανάλογα με τον πληθυσμό, ο λαιμός μπορεί να είναι υπόλευκος, κίτρινος, πορτοκαλί ή κόκκινος, ενώ η κοιλιά κίτρινη, κόκκινη, κοκκινωπή ή μολυβί. Οι φολίδες είναι λείες και γυαλιστερές, χωρίς τρόπιδες και διατάσσονται σε 19 σειρές στο μέσο του σώματος. Όπως στα περισσότερα φίδια, τα αρσενικά διακρίνονται από τα θηλυκά από την πιο μακριά και χοντρή ουρά.

Φωτογραφίες είδους

(Σημαντικό: Ο χρωματισμός μπορεί να ποικίλει αρκετά μεταξύ των ατόμων του είδους, ή να διαφέρει μεταξύ των ανήλικων και των ενήλικων ζώων. Κάντε κλικ στις εικόνες για περισσότερες πληροφορίες).

Βιότοπος / Ενδιαίτημα

Συναντάται σχεδόν σε όλα τα ενδιαιτήματα των νησιών στα οποία είναι παρών, ακόμα και εντός οικισμών.

 

Βιολογία / Συμπεριφορά

Αποκλειστικά ημερόβιο φίδι. Πολύ νευρικό, κινείται ταχύτατα στο έδαφος, ενώ σκαρφαλώνει και κολυμπά με μεγάλη επιδεξιότητα. Δραστηριοποιείται ακόμα και σε σχετικά υψηλές θερμοκρασίες. Δεινός θηρευτής που αναζητά δραστήρια την λεία του, τόσο στο έδαφος, όσο και ψηλά σε θάμνους και σε δέντρα, όπου συχνά σκαρφαλώνει για να κυνηγήσει. Δραστηριοποιείται σχεδόν ολόκληρο τον χρόνο, ανάλογα και με τις ετήσιες κλιματικές διακυμάνσεις και τις τοπικές κλιματικές συνθήκες. Η περίοδος αναπαραγωγής ξενικά συνήθως τον Απρίλιο. Τα αρσενικά κρατούν επικράτειες για τις οποίες μάχονται μεταξύ τους. Οι μάχες είναι πολύ χαρακτηριστικές, με τα αρσενικά να τυλίγουν συνεχώς τα σώματά τους και αλληλο-σπρώχνονται με ανασηκωμένα τα κεφάλια, μια διαδικασία που εκλαμβάνεται συχνά ως ζευγάρωμα, λανθασμένα. Το ζευγάρωμα είναι μια ήρεμη διαδικασία, χωρίς τυλίγματα, κατά την οποία τα δύο φίδια στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο και ενώνουν τα γεννητικά τους όργανα. Οι αναπαραγωγικές συνήθειες και τα βιολογικά του χαρακτηριστικά δεν είναι πολύ γνωστά, αναμένεται όμως να μοιάζουν με αυτά του συγγενικού Έφιου. Αμύνεται σθεναρά αν απειληθεί, σηκώνοντας το μπροστινό μέρος του σώματός του ψηλά και τινάζοντάς το για να δαγκώσει, ενώ συρίζει με ανοιχτό το στόμα για να τρομάξει τον θηρευτή. Θα δαγκώσει δυνατά αν πιαστεί/αρπαχτεί και θα αδειάσει το περιεχόμενου του εντέρου, ως άμυνα.

 

Διατροφή

Τρέφεται με τρωκτικά, σαύρες, φίδια (ακόμα και του είδους του), πτηνά, αμφίβια και στην πρώιμη ανήλικη φάση μπορεί να τραφεί και με μεγάλα ασπόνδυλα.

 

Δηλητήριο / Τοξίνες

Μη δηλητηριώδες φίδι και ακίνδυνο για τον άνθρωπο.

Όπως (πιθανότατα) όλα τα φίδια της Υπεροικογένειας Colubroidea, πιθανόν να διαθέτει αδένες που εκκρίνουν τοξίνες στο σάλιο (γνωστοί ως Duvernoy’s glands) (Fry et al. 2003) και που επιδρούν στη λεία του κατά την αρπαγή και κατάποσή της. Το δάγκωμά του όμως δεν αποτελεί απειλή για τον άνθρωπο.

 

Απειλές / Πιέσεις

Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί και παγώνια), και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.

 

Καθεστώς κινδύνου

Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2012) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).

 

Καθεστώς προστασίας

Προστατεύεται από:

α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παράρτημα IV)

β) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ. 67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)

γ) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)

 

Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο

1. Javorčík, A., Strachinis, I., Thanou, E., Kornilios, P., Avcı, A., Üzüm, N., Olgun, K., Ilgaz, Ç., Kumlutaş, Y., Lymberakis, P., Nagy, Z.T., Jablonski, D. (2024). Phylogeography of Dolichophis Populations in the Aegean Region (Squamata: Colubridae) with Taxonomic Remarks. Diversity 16(3): 184.

2. Fry, B.G., Wüster, W., Ryan Ramjan, S.F., Jackson, T., Martelli, P. and Kini, R.M. (2003). Analysis of Colubroidea snake venoms by liquid chromatography with mass spectrometry: evolutionary and toxinological implications. Rapid Communications in Mass Spectrometry 17: 2047-2062.

3. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.

4. Baha El Din, S., Crochet, P.-A., Hraoui-Bloquet, S., Kaya, U., Lymberakis, P., Disi, A.M., Sadek, R., Sevinç, M., Tok, V., Ugurtas, I.H. & Werner, Y.L. (2012). Dolichophis jugularis.The IUCN Red List of Threatened Species 2012: e.T157294A749921. 

5. Strachinis, I. & Sagonas, K. (2023). Dolichophis jugularis. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.


Κάλεσμα αρσενικών:


Καθεστώς Κινδύνου:


Καθεστώς Προστασίας:

Συγγενικά είδη:

Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα είδη φιδιού της Ελλάδας και της Ευρώπης. Ολικό μήκος, μαζί με την ουρά, έως 190 cm και εξαιρετικά σπάνια περισσότερο. Μακρόστενο σώμα με...

Σχετικά Άρθρα:

Articles

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!   Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι

Read More »
error: Content is protected !!