
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Άλλες Ονομασίες
Λουρίτης, Νταλάκι, Τάπακας, Τυφλίτης (λανθασμένα), Τόπακας, Ερημόφιδο
Συνώνυμα
Triturus vulgaris schmidtleri
Tαξινόμηση
Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Boidae > Γένος: Eryx
Υποείδη στην Ελλάδα: Eryx jaculus turcicus (Olivier, 1801).
Εξάπλωση στην Ελλάδα
Ηπειρωτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Θάσος, Λέσβος, Λήμνος, Χίος, Σάμος, Λέρος, Κάλυμνος, Κίναρος, Κως, Νίσυρος, Κέρκυρα, Τήνος, Νάξος, Πάρος, Αντίπαρος, Ίος, Σίκινος, Φολέγανδρος, Αμοργός, Νικουριά Αμοργού, Κέρος, Άνω Αντικέρι, Σχοινούσα, Άνω Κουφονήσι, Ηρακλειά. Πολύ πιθανόν και σε άλλα νησιά.
Περιγραφή
Μέγιστο ολικό μήκος, μαζί με την ουρά, έως 80 cm (το μέγιστο που έχει καταγραφεί στα 83 cm στη Λήμνο), συνήθως όμως αρκετά λιγότερο. Κοντρόχοντρο φίδι με παχιά και κοντή ουρά με στρογγυλεμένη απόληξη. Το κεφάλι στενό και ο λαιμός δεν ξεχωρίζει εύκολα από το κεφάλι και το σώμα, από άποψη πλάτους/πάχους. Βασικό χρώμα το καφέ με ανοιχτά και σκούρα καφέ ακανόνιστα σχέδια στη ράχη που δίνουν εμφάνιση «παραλλαγής». Σπάνια κάποια άτομα εμφανίζουν πορτοκαλί αποχρώσεις στις αντίστοιχες θέσεις του ανοιχτού καφέ στον τυπικό χρωματισμό. Τα μάτια είναι μικρά και δυσδιάκριτα. Η κόρη του ματιού είναι κατακόρυφη σε συνθήκες έντονου φωτισμού, η οποία ανοίγει και γίνεται στρογγυλή σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού. Μια σκούρη λωρίδα ενώνει το μάτι με την άκρη του στόματος. Οι φολίδες του σώματος είναι λείες και μικρές και σχηματίζουν 41-57 σειρές στο μέσο του σώματος. Οι φολίδες του κεφαλιού είναι σχετικά μικρές (δεν σχηματίζονται μεγάλες πλάκες όπως στις Κολουβρίδες). Οι κοιλιακές φολίδες είναι πολύ στενές και χρώματος υπόλευκου ή πορτοκαλί. Το κάτω μισό μέρος των πλευρών είναι υπόλευκο, ανοιχτό καφέ ή πορτοκαλί, ανάλογα (και ίδιο) με το χρώμα των ανοιχτόχρωμων σχεδίων της ράχης, με διάσπαρτα σκούρα στίγματα. Τα θηλυκά γίνονται πολύ πιο μεγάλα από τα αρσενικά, με πιο στιβαρό και παχύ σώμα.
Βιότοπος / Ενδιαίτημα
Συναντάται κυρίως σε ενδιαιτήματα με μαλακό υπόστρωμα, όπως μαλακό ή/και αμμώδες χώμα με πέτρες ή βράχους, σχετικά ξηρά, σε συνδυασμό με ποικίλους τύπους βλάστησης, όπως φρύγανα, χαμηλή ποώδη βλάστηση, μακκί, κωνοφόρα δάση με ανοίγματα, λιβάδια, καλλιέργειες, ελαιώνες, κ.ά. Από το ύψος της θάλασσας έως και τα 800 μέτρα υψόμετρο στα νότια της κατανομής του.
Βιολογία / Συμπεριφορά
Είναι το μοναδικό είδος βόα στην Ευρώπη. Πρόκειται για είδος προσαρμοσμένο στην υπογεώβια ζωή. Ακολουθεί έναν κρυπτικό τρόπο ζωής και σπάνια παρατηρείται εκτός κρυψώνων στα ανοιχτά. Κυρίως νυκτόβιο είδος αλλά συχνά παρατηρείται και την ημέρα κυρίως στην περίοδο της αναπαραγωγής (άνοιξη), ενίοτε και το φθινόπωρο. Αργοκίνητο και φαινομενικά δυσκίνητο φίδι, έχει παρατηρηθεί όμως να σκαρφαλώνει αρκετά ψηλά όταν υπάρχουν «πατήματα» όπως πετρότοιχοι και βράχοι για να προσεγγίσει φωλιές πτηνών σε βράχους και κεραμίδια σπιτιών. Δραστηριοποιείται συνήθως από τον Μάρτιο έως τον Νοέμβριο, όμως στα νότια της κατανομής του η δραστηριότητά του μπορεί να κρατά περισσότερο. Το καλοκαίρι παρατηρείται συχνά να περνάει αργά τους δρόμους τη νύχτα, κάτι που οδηγεί σε υψηλή θνησιμότητα σε περιοχές με συχνή διέλευση οχημάτων. Πέφτει σε λήθαργο στις χαμηλές θερμοκρασίες. Κρύβεται και κινείται σε λαγούμια που είτε διανοίγει μόνος του σε μαλακό χώμα και άμμο, είτε σε μικρά λαγούμια τρωκτικών. Αναζητά τη λεία του ενεργητικά σε λαγούμια, κάτω από πέτρες και σε φωλιές πτηνών, ή στήνει ενέδρα κρυμμένος κάτω από μαλακό χώμα και φύλλα. Ζευγαρώνει την άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν στο τέλους του καλοκαιριού 5-20 ολοκληρωμένα μικρά (ωοζωοτοκία) που έχουν μήκος 12-15 cm. Ενηλικιώνεται μετά το 3ο έτος της ηλικίας του και μπορεί να φτάσει τα 25 χρόνια ζωής. Αν απειληθεί κουλουριάζεται σαν μπάλα και ανασηκώνει την ουρά του ψηλά, ή/και ξεδιπλώνει με απότομα τινάγματα το σώμα του προσποιούμενος επίθεση, για να μπερδέψει ή/και να τρομάξει του θηρευτές, αντίστοιχα. Επίσης, αδειάζει το περιεχόμενο του εντέρου και εκκρίνει μια πολύ δύσοσμη μυρωδιά. Πολύ σπάνια θα δαγκώσει αν χειριστεί.
Διατροφή
Τρέφεται κυρίως με τρωκτικά, αλλά και με σαύρες, νεοσσούς και μερικές φορές με μεγάλα ασπόνδυλα.
Δηλητήριο / Τοξίνες
Δεν διαθέτει. Εντελώς ακίνδυνο ερπετό.
Μύθοι για το είδος
Η εμφάνιση του Έρυκα, όπου η ουρά μοιάζει με κεφάλι, έχει δώσει τροφή για μυθοπλασίες με φίδια που περιγράφονται με ένα κεφάλι μπροστά και ένα πίσω, κάτι τέτοιο όμως είναι αδύνατο σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο. Δικέφαλα φίδια μπορούν να υπάρξουν μόνο στην περίπτωση των σιαμαίων όπου και τα δύο κεφάλια βρίσκονται στο μπροστινό μέρος του σώματος.
Το είδος συχνά συγχέεται με οχιά, λόγω του κοντόχοντρου σώματος και ουράς, ειδικά σε περιοχές χωρίς οχιές, όπως για παράδειγμα στη Λήμνο.
Απειλές / Πιέσεις
Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί, παγώνια και μινκ) και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.
Καθεστώς κινδύνου
Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).
Καθεστώς προστασίας
Προστατεύεται από:
α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παράρτημα IV)
β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα III)
δ) τη Σύμβαση CITES (Παράρτημα II)
Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο
1. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.
2. Bowles, P. (2024). Eryx jaculus (Europe assessment). The IUCN Red List of Threatened Species 2024: e.T157244A204911892.
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Μην αιχμαλωτίζεις χελώνες από τη φύση! Οι χελώνες είναι για τους περισσότερους τα πιο συμπαθητικά ερπετά. Αυτή η φιλική τους όψη όμως, σε συνδυασμό
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια! Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο