
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Άλλες Ονομασίες
Δραγκολέα, Δραγκολιά
Συνώνυμα
Coluber gemonensis
Tαξινόμηση
Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Colubridae > Γένος: Hierophis
Υποείδη στην Ελλάδα: Μονοτυπικό (χωρίς υποείδη).
Εξάπλωση στην Ελλάδα
Ηπειρωτική Ελλάδα (από τον ποταμό Αξιό και δυτικά), Πελοπόννησος, Εύβοια, Μονολιά Ιστιαίας, Κέρκυρα, Οθωνοί, Μαθράκι, Παξοί, Λευκάδα, Μεγανήσι, Ζάκυνθος, Σκιάθος, νησίδες Τσουγκριά και Ασπρονήσι Σκιάθου, Σκόπελος, Σαλαμίνα, Αίγινα, Ύδρα, Δοκός, νησίδες Αργολικού, Ελαφόνησος, Κύθηρα, Κρήτη και γύρω νησίδες. Η παρουσία του είδους στην Κεφαλλονιά χρειάζεται επιβεβαίωση.
Περιγραφή
Μέγιστο ολικό μήκος μαζί με την ουρά συνήθως έως 100 cm, σπανίως μεγαλύτερο, έως 130 cm. Βασικό χρώμα γκρίζο ή καφέ. Στο μισό μπροστινό τμήμα του σώματος κάθε ραχιαία φολίδα φέρει κατά μήκος της μια φωτεινή γραμμή κεντρικά, και μαύρα και άσπρα/γαλαζωπά στίγματα στις αιχμές της, δίνοντας μια συνολική εμφάνιση των διάσπαρτων φωτεινών και μαύρων στιγμάτων. Το στικτό μοτίβο φθίνει/«σβήνει» προς τα πίσω έτσι ώστε το μισό πίσω τμήμα του σώματος αλλά και η ουρά να αποκτούν ένα σχεδόν ενιαίο χρώμα (γκρι ή καφέ, αναλόγως) με αμυδρές φωτεινές παράλληλες γραμμές. Το κεφάλι είναι σκούρο καφέ/μαύρο και συνήθως μία λευκή ταινία διατρέχει τη βάση του κεφαλιού (σχεδόν περιμετρικά των βρεγματικών φολίδων) σε σχήμα U ή Y, και δύο λευκές βούλες/κηλίδες βρίσκονται εκατέρωθεν της μετωπικής φολίδας. Τα σχέδια αυτά είναι πιο έντονα στα ανήλικα άτομα και τείνουν να χάνονται όσο το ζώο μεγαλώνει σε ηλικία. Άσπρο χρώμα περιβάλλει τα μάτια στο μπροστινό και πίσω μέρους τους και φαρδιές μαύρες μπάρες εναλλάσσονται στις άνω χειλικές φολίδες. Ο λαιμός και η κοιλιά είναι χρώματος λευκού/υπόλευκου, σπανιότερα ανοιχτού κίτρινου και συνήθως μαύρα στίγματα διακοσμούν τις άκρες της κοιλιάς στο μπροστινό τμήμα του σώματος, κοντά στην περιοχή του λαιμού. Η κόρη ματιού είναι στρογγυλή και η ίριδα περιμετρικά της κόρης έχει κίτρινο ή πορτοκαλί χρώμα. Σπάνια κάποια άτομα μπορεί να είναι πολύ σκούρα με μεγάλα στίγματα, σχεδόν ολόμαυρο πίσω τμήμα σώματος και ουρά με κατάμαυρη ίριδα (Jablonski et al. 2017). Οι πληθυσμοί της Κρήτης και των Κυθήρων έχουν πολύ πιο έντονα και μεγάλα στίγματα και πιο έντονες γραμμώσεις στο μισό πίσω τμήμα του σώματος και στην ουρά.
Οι φολίδες είναι λείες χωρίς τρόπιδες και διατάσσονται σε 19 σειρές στο μέσο του σώματος. Μεγάλες φολίδες-πλάκες στο κεφάλι. Όπως στα περισσότερα φίδια, τα αρσενικά διακρίνονται από τα θηλυκά από την πιο μακριά και χοντρή ουρά.
Τα ανήλικα άτομα συγχέονται συχνά με τα ανήλικα του Έφιου, όμως διαφέρουν στην διάταξη και την έκταση των στιγμάτων. Επίσης το σώμα της Δενδρογαλιάς είναι σχετικά πιο κοντόχοντρο σε σχέση με αυτό του Έφιου.
Βιότοπος / Ενδιαίτημα
Σε μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων, συνήθως σχετικά ξηρών, όπως θαμνότοποι, μακκί, λιβάδια με χαμηλή βλάστηση και πέτρες, βραχώδεις πλαγιές, ανοιχτά δάση, καλλιέργειες με πετρότοιχους ή/και φυτοφράχτες, κήποι, κ.ά. Από το ύψος της θάλασσας έως και 1200 μέτρα υψόμετρο, πιο κοινή όμως σε χαμηλά υψόμετρα.
Βιολογία / Συμπεριφορά
Ημερόβιο, γρήγορο και νευρικό, πολύ δραστήριο φίδι που κυνηγά τη λεία του συνήθως στο έδαφος, αλλά συχνά σκαρφαλώνει επιδέξια σε θάμνους και χαμηλά δέντρα. Δραστηριοποιείται από τον Μάρτιο έως τον Νοέμβριο, ενώ μπορεί (όπως άλλωστε τα περισσότερα φίδια της χώρας) να δραστηριοποιηθεί και τις ζεστές ηλιόλουστες ημέρες του χειμώνα, αναλόγως πάντα και το γεωγραφικό πλάτος, το υψόμετρο και τις ετήσιες και τοπικές κλιματικές διακυμάνσεις και συνθήκες. Τα αρσενικά κρατούν επικράτειες τις οποίες διεκδικούν σθεναρά την άνοιξη, επιδιδόμενα σε μεταξύ τους μάχες. Οι μάχες είναι πολύ χαρακτηριστικές, με τα αρσενικά να τυλίγουν συνεχώς τα σώματά τους και αλληλο-σπρώχνονται με ανασηκωμένα τα κεφάλια, μια διαδικασία που εκλαμβάνεται συχνά ως ζευγάρωμα, λανθασμένα. Το ζευγάρωμα είναι πολύ πιο ήρεμη διαδικασία, χωρίς τυλίγματα, κατά την οποία τα δύο φίδια στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο και ενώνουν τα γεννητικά τους όργανα. Τα αρσενικά συνήθως δαγκώνουν τα θηλυκά για να ακινητοποιήσουν κατά το ζευγάρωμα. Ζευγαρώνει στα τέλη της άνοιξης και τα θηλυκά γεννούν 3-10 αυγά στα μέσα του καλοκαιριού. Ενηλικιώνεται μετά το 3o έτος ζωής και φαίνεται να μπορεί να ξεπεράσει τα 10 χρόνια ζωής συνολικά. Διαφεύγει ταχύτατα μόλις νιώσει απειλή και θα δαγκώσει δυνατά και επίμονα αν αρπαχτεί, ενώ μπορεί να αδειάσει και το περιεχόμενο του εντέρου της για άμυνα.
Διατροφή
Τρέφεται με τρωκτικά, σαύρες, πτηνά, αμφίβια, αλλά και με μικρότερα φίδια, ακόμα και του ίδιου είδους και στην πρώιμη ανήλικη φάση μπορεί να τραφεί με μεγάλα ασπόνδυλα.
Δηλητήριο / Τοξίνες
Μη δηλητηριώδες φίδι και ακίνδυνο για τον άνθρωπο.
Όπως (πιθανότατα) όλα τα φίδια της Υπεροικογένειας Colubroidea, διαθέτει αδένες που εκκρίνουν τοξίνες στο σάλιο (γνωστοί ως Duvernoy’s glands) (Fry et al. 2003) και που επιδρούν στη λεία του κατά την αρπαγή και κατάποσή της. Το δάγκωμά του όμως δεν αποτελεί απειλή για τον άνθρωπο.
Μύθοι για το είδος
Η ονομασία Δενδρογαλιά δίνεται συχνά και σε άλλα είδη, όπως ο Λαφιάτης, ο Έφιος και ο Σαπίτης, και συνήθως συνδέεται με τον μύθο του μαστιγώματος με την ουρά, κάτι που δεν ισχύει και θα ήταν ανατομικά αδύνατο (βλ. άρθρο «Μύθοι και Πραγματικότητα»).
Ένας άλλος μύθος θέλει τη Δενδρογαλιά επιθετική όταν «έχει μικρά» ή «φυλάει τη φωλιά της», κάτι που δεν ισχύει. Κανένα φίδι της Ευρώπης δεν φυλάει ούτε τη «φωλιά», ούτε τα αυγά, αλλά ούτε και τα μικρά του, αλλά όλα εγκαταλείπουν στην τύχη τους τα αυγά (ή τα μικρά όταν μιλάμε για ωοζωοτόκα φίδια) από τη στιγμή που γεννιούνται. Επίσης κανένα φίδι της Ευρώπης δεν είναι επιθετικό προς τον άνθρωπο και θα δαγκώσει μόνο ως άμυνα σε περίπτωση που πατηθεί, πιαστεί ή πλησιαστεί απειλητικά σε απόσταση κάτω του μέτρου.
Απειλές / Πιέσεις
Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί, παγώνια και μινκ), και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.
Καθεστώς κινδύνου
Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).
Καθεστώς προστασίας
Προστατεύεται από:
α) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ. 67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)
β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)
Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο
1. Jablonski, D., Szabolcs, M., Simovic, A., and Mizsei, E. (2017). Color and pattern variation of the Balkan whip snake, Hierophis gemonensis (Laurenti, 1768). Turkish Journal of Zoology 41: 363-369.
2. Fry, B.G., Wüster, W., Ryan Ramjan, S.F., Jackson, T., Martelli, P. and Kini, R.M. (2003). Analysis of Colubroidea snake venoms by liquid chromatography with mass spectrometry: evolutionary and toxinological implications. Rapid Communications in Mass Spectrometry 17: 2047-2062.
3. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.
4. Bowles, P. (2024). Hierophis gemonensis. The IUCN Red List of Threatened Species 2024: e.T61510A137851210.
5. Ioannidis, I. (2023). Hierophis gemonensis. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Μην αιχμαλωτίζεις χελώνες από τη φύση! Οι χελώνες είναι για τους περισσότερους τα πιο συμπαθητικά ερπετά. Αυτή η φιλική τους όψη όμως, σε συνδυασμό
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια! Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο