
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα & πόσο επικίνδυνα είναι;
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Άλλες Ονομασίες
Βουνοτρίτωνας
Tαξινόμηση
Ομοταξία: Αμφίβια > Τάξη: Ουρόδηλα > Οικογένεια: Salamandridae > Γένος: Ichthyosaura
Υποείδη στην Ελλάδα: Mesotriton alpestris veluchiensis (Wolterstorff, 1935)
Εξάπλωση στην Ελλάδα
Κατά μήκος της οροσειράς της Πίνδου, από τα σύνορα της Αλβανίας έως και την Βόρεια Πελοπόννησο, σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές και στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς της Ροδόπης.
Περιγραφή
Μήκος σώματος μαζί με την ουρά έως 12cm, σπάνια μεγαλύτερο. Παρουσιάζει έντονο φυλετικό διμορφισμό. Τα θηλυκά είναι μεγαλύτερα από τα αρσενικά στο μέγιστό τους μέγεθος. Τα αρσενικά αναπτύσσουν μικρό ραχιαίο λοφίο κατά την περίοδο αναπαραγωγής και έχουν μπλε βασικό χρώμα και έντονα μαύρα στίγματα στο λοφίο και στις πλευρές. Τα θηλυκά είναι καφέ ή λαδί ράχη, συνήθως με αμυδρά σχέδια. Και στα δύο φύλα η κοιλιά είναι χρώματος έντονου πορτοκαλί, χωρίς κηλίδες ή στίγματα. Ολόμαυρα άτομα έχουν παρατηρηθεί, κυρίως στη χερσαία φάση.
Βιότοπος / Ενδιαίτημα
Συνήθως προτιμά υψόμετρα μεταξύ 1.200 και 2.400 m, αλλά υπάρχουν και πληθυσμοί χαμηλότερα των 700ων μέτρων. Συναντάται κυρίως σε αλπικά λιβάδια αλλά και σε δάση, όπου υπάρχουν μόνιμα ή εποχικά λιμνία για την αναπαραγωγή του είδους.
Βιολογία / Συμπεριφορά
Συναντάται πιο εύκολα κατά την υδάτινή του φάση, στην περίοδο αναπαραγωγής, μέσα σε μόνιμα ή εποχικά λιμνία. Εκτός αναπαραγωγικής περιόδου περνάει σε χερσαία φάση (εκτός νερού), κρυμμένος κάτω από πέτρες και ξύλα και δραστηριοποιείται μόνο βραδινές ώρες με αυξημένη υγρασία, όταν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν. Τα αρσενικά, με τη βοήθεια της ουράς τους, ωθούν προς τα θηλυκά φερομόνες που εκκρίνουν από την κλοάκη (εντός νερού) για να τα πείσουν για αναπαραγωγή. Τα θηλυκά που πείθονται συλλέγουν έναν σπερματοφόρο σάκο που εναποθέτουν τα αρσενικά στον πυθμένα. Ο σπερματοφόρος σάκος περιέχει σπερματοζωάρια με τα οποία τα θηλυκά θα γονιμοποιήσουν τα αυγά τους εσωτερικά. Τα θηλυκά γεννούν μέσα στο νερό 100 με 300 γονιμοποιημένα αυγά μέχρι το πέρας της αναπαραγωγικής περιόδου, τα οποία κολλούν συνήθως σε φύλλα υδρόβιων φυτών. Οι προνύμφες ζουν εντός νερού και αναπνέουν με εξωτερικά βράγχια. Σε χαμηλά υψόμετρα οι προνύμφες μεταμορφώνονται και εγκαταλείπουν το νερό μέσα στην ίδια χρονιά, όταν φτάσουν σε ολικό μήκος περίπου τα 5 cm, ενώ σε μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να έχουν πιο αργή ανάπτυξη και να ολοκληρώσουν τη μεταμόρφωση τον επόμενο χρόνο. Κάποια άτομα ενηλικιώνονται (ωριμάζουν σεξουαλικά) χωρίς να μεταμορφωθούν, διατηρώντας τα εξωτερικά βράγχια και μένοντας μέσα στο νερό, μια κατάσταση που ονομάζεται νεοτεινία (νεοτενία). Ανάλογα με το υψόμετρο στο οποίο αναπτύσσεται, η ενηλικίωση του Αλπικού Τρίτωνα ξεκινά από το 3ο έως και το 11ο έτος ηλικίας του, ενώ ζει από 10 έως και 30 χρόνια, επίσης ανάλογα το υψόμετρο. Αν απειληθεί παίρνει αμυντική στάση με κυρτωμένη την ουρά και επίδειξη του έντονου χρώματος της κοιλιάς και εκκρίνει πολύ μικρές ποσότητες νευροτοξίνης (Τετροδοτοξίνη) προς αποτροπή των θηρευτών.
Διατροφή
Τρέφεται με όλων των ειδών τα ασπόνδυλα (μικρά γαστερόποδα, σκουλήκια, έντομα, κτλ.) σε μέγεθος που μπορεί να καταπιεί, σπανιότερα και με γυρίνους άνουρων. Έχει καταγραφεί να τρέφεται και με τεμάχια νεκρών ζώων (Daftsios et al. 2024).
Δηλητήριο / Τοξίνες
Αν απειληθεί εκκρίνει πολύ μικρές ποσότητες νευροτοξίνης (Τετροδοτοξίνη) προς αποτροπή των θηρευτών. Δεν αποτελεί κίνδυνο σε επαφή με το ανθρώπινο δέρμα, όμως μπορεί να προκαλέσει έντονο ερεθισμό σε επαφή με τα μάτια ή με λύσεις του δέρματος και ενδεχομένως έντονα συμπτώματα δηλητηρίασης στον υποψήφιο θηρευτή που θα προσπαθήσει να τον καταπιεί.
Μύθοι για το είδος
Πιστεύεται από πολλούς, λανθασμένα, ότι το είδος απαντά μόνο σε αλπικές λίμνες, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να βρεθεί και πολύ χαμηλότερα, από τα 700 μέτρα υψόμετρα.
Απειλές / Πιέσεις
Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων και των αναπαραγωγικών θέσεων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, η κλιματική αλλαγή και η εισαγωγή ξενικών ειδών (κυρίως ψαριών) είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους.
Καθεστώς κινδύνου
Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024) και Σχεδόν Απειλούμενο (NT) στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).
Καθεστώς προστασίας
Ο Αλπικός Τρίτωνας προστατεύεται από:
α) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ.67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)
β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα III)
Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο
1. Daftsios, T., Iakovidis, D., Gogolos, N., Sagonas, K. (2024). First evidence of scavenging behaviour in Ichthyosaura alpestris (Laurenti, 1768). Herpetozoa 37: 137-140.
2. Denoel, M., Schmidt, B., Miaud, C., Cogălniceanu, D., Stănescu, F., Ficetola, F., Andreone, F., Manenti, R., Ogrodowczyk, A., Martel, A., Anthony, B.P., Pasmans, F., Bosch, J., Arntzen, J., Ogielska, M., Tejedo, M., Vogrin, M., Beja, P., Nyström, P., Jehle, R., Kuzmin, S., Halpern, B., Poboljšaj, K, Romano, A., Litvinchuk, S. & Ishchenko, V. (2024). Ichthyosaura alpestris. The IUCN Red List of Threatened Species, 2023: e.T59472A228183943.
3. Toli, E.A. (2023). Ichthyosaura alpestris. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Πόσο ωφέλιμα είναι τα ερπετά και τα αμφίβια για τον άνθρωπο; Συχνά τίθεται το ερώτημα του πόσο ωφέλιμο για εμάς μπορεί να είναι ένα