
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Άλλες Ονομασίες
Θεριό, Κόκκινη Οχιά της Μήλου, Λασπόχεντρα
Συνώνυμα
Vipera schweizeri, Vipera lebetina schweizeri
Tαξινόμηση
Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Viperidae > Γένος: Macrovipera
Πρόσφατες ταξινομικές αλλαγές: Το είδος αντιμετωπίζεται από πολλούς ερευνητές ως υποείδος του είδους Macrovipera lebetinus βάσει μιας φυλογενετικής μελέτης βασισμένης σε μιτοχονδριακό μόνο DNA και με ελάχιστο αριθμό δειγμάτων [βλ. ανασκόπηση από Speybroeck et al. (2020) για λεπτομέρειες]. Λόγω του ότι οι ταξινομήσεις βασισμένες αποκλειστικά σε μιτοχονδριακό DNA έχουν αποδειχθεί μη αξιόπιστες, συνιστάται η Οχιά της Μήλου να αντιμετωπίζεται προς το παρόν ως ξεχωριστό είδος, έως ότου υπάρξουν πιο αξιόπιστα δεδομένα (γονιδιωματικής).
Υποείδη:
Φερώνυμο υποείδος: Μήλος, Κίμωλος, Πολύαιγος.
Macrovipera schweizeri siphnensis (Wettstein, 1952): Σίφνος.
Εξάπλωση στην Ελλάδα
Μόνο στα νησιά Μήλος, Κίμωλος, Πολύαιγος και Σίφνος (ενδημικό των δυτικών Κυκλάδων).
Περιγραφή
Μέγιστο ολικό μήκος μαζί με την ουρά έως 80 cm, σπάνια περισσότερο (μέγιστο καταγεγραμμένο μήκος 105 cm). Κοντόχοντρο, εύρωστο, στιβαρό σώμα με πολύ πλατύ κεφάλι και κοντή ουρά που στενεύει/απολήγει απότομα (μακρύτερη όμως από τα υπόλοιπα είδη οχιάς της χώρας). Βασικό χρώμα (φόντο) στον τυπικό χρωματισμό μπεζ ή γκρι (ενίοτε γαλαζωπό), με δύο παράλληλες ραχιαίες σειρές κάθετων μπαρών (που μπορεί να ενώνονται σε σημεία και να σχηματίζουν ενιαίες μπάρες) χρώματος καφέ, μουσταρδί ή σκούρου γκρι και άλλη μία σειρά κάθετων μπαρών ίδιου χρώματος σε κάθε πλευρά, από τον λαιμό έως την ουρά. Ενίοτε μπορεί να υπάρξουν σκούρα γκρίζα άτομα, ενώ κάποια άτομα εμφανίζονται με ενιαίο πορτοκαλί-κεραμιδί χρώμα (κόκκινος μορφότυπος). Τα σχέδια είναι πιο έντονα σε μικρή ηλικία και φθίνουν σε μεγαλύτερες ηλικίες. Τυπικά μια σκούρη λωρίδα ενώνει το μάτι με την άκρη του στόματος, πιο έντονη στα νεαρά άτομα, η οποία απουσιάζει στα μονόχρωμα ή ηλικιωμένα άτομα. Η κόρη του ματιού είναι κατακόρυφη σε συνθήκες έντονου φωτισμού, η οποία ανοίγει και γίνεται στρογγυλή σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού. Η άκρη της ουράς είναι τυπικά κίτρινη-κιτρινοπράσινη.
Οι φολίδες είναι έντονα τροπιδωτές και διατάσσονται σε 23 σειρές στο μέσο του σώματος. Οι φολίδες του κεφαλιού είναι μικρές και δεν σχηματίζονται μεγάλες πλάκες. Όπως στα περισσότερα φίδια, τα αρσενικά διακρίνονται από τα θηλυκά από την πιο μακριά και χοντρή ουρά. Τα δόντια που εκχέουν το δηλητήριο είναι σωληνωτά, κινητά και βρίσκονται στο μπροστινό μέρος της άνω γνάθου (σωληνόγλυφο).
Βιότοπος / Ενδιαίτημα
Σε όλα τα ενδιαιτήματα (και υψόμετρα) των νησιών που απαντά, όπως φρύγανα, μακκί, υγρότοπους, ρεματιές, αμμοθίνες, περιβόλια, ξερολιθιές και καλλιέργειες.
Βιολογία / Συμπεριφορά
Δραστηριοποιείται σχεδόν ολόκληρο τον χρόνο όταν ο καιρός είναι ήπιος, ακόμα και τις ζεστές ηλιόλουστες ημέρες του χειμώνα. Δραστηριοποιείται τόσο την ημέρα, όσο και τη νύχτα στους ζεστούς μήνες. Στήνει ενέδρα για τη λεία της (βλ. Διατροφή) είτε κοντά σε υδάτινους όγκους (άνοιξη), είτε επάνω σε θάμνους και χαμηλά δέντρα (φθινόπωρο). Τα αρσενικά κρατούν επικράτειες τις οποίες διεκδικούν σθεναρά την άνοιξη, επιδιδόμενα σε μεταξύ τους μάχες. Οι μάχες είναι πολύ χαρακτηριστικές, με τα αρσενικά να τυλίγουν συνεχώς τα σώματά τους και αλληλο-σπρώχνονται με ανασηκωμένα τα κεφάλια, μια διαδικασία που εκλαμβάνεται συχνά ως ζευγάρωμα, λανθασμένα. Το ζευγάρωμα είναι πολύ πιο ήρεμη διαδικασία, χωρίς τυλίγματα, κατά την οποία τα δύο φίδια στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο και ενώνουν τα γεννητικά τους όργανα. Ζευγαρώνει την άνοιξη (Απρίλιο και Μάιο) και τα θηλυκά γεννούν 4-11 αυγά μέσα στο καλοκαίρι. Είναι το μοναδικό ωοτόκο είδος οχιάς της χώρας. Τα αυγά εκκολάπτονται τέλη καλοκαιριού ή αρχές Σεπτεμβρίου. Ενηλικιώνεται μετά το 3ο ή 4ο έτος της ηλικίας της και μπορεί να ξεπεράσει τα 11 χρόνια ζωής. Όταν απειλείται πλαταίνει εντυπωσιακά το σώμα και το κεφάλι, ανασηκώνοντας το κεφάλι από το έδαφος, προειδοποιεί συρίζοντας δυνατά και δαγκώνοντας στον αέρα προς το μέρος της απειλής για την αποτρέψει. Θα δαγκώσει τον άνθρωπο μόνο αν αρπαχτεί ή πατηθεί, ή αν πλησιαστεί σε πολύ κοντινή απόσταση τη στιγμή που προειδοποιεί. Θα φύγει αμέσως μόλις της δοθεί χώρος.
Διατροφή
Τρέφεται κυρίως με μεταναστευτικά πτηνά για τα οποία στήνει ενέδρα δίπλα σε νερά, στάσιμα ή ρέοντα, ή επάνω σε θάμνους και χαμηλά δέντρα. Τρέφεται όμως και με τρωκτικά και με σαύρες, σπανιότερα και με φίδια.
Δηλητήριο / Τοξίνες
Διαθέτει ισχυρό δηλητήριο με δράση κυρίως αιμοτοξική και κυτταρολυτική. Το δάγκωμα της χρήζει ιατρικής βοήθειας. Ενημερωθείτε για τις πρώτες ενέργειες μετά από δηλητηριώδες δάγκωμα στο σχετικό άρθρο: «Δάγκωμα φιδιού και Πρώτες Βοήθειες».
Μύθοι για το είδος
Ένας μύθος που διαδίδεται για το είδος είναι ότι φέρει το πιο ισχυρό δηλητήριο της Ελλάδας, κάτι που δεν φαίνεται να ισχύει από τα έως τώρα δημοσιευμένα και αδημοσίευτα δεδομένα, αλλά και από την εικόνα και έκβαση των περιστατικών δηγμάτων. Δεν έχει καταγραφεί κανένας θάνατος από δάγκωμα Οχιάς της Μήλου από τότε που ξεκίνησαν να καταγράφονται τα περιστατικά (τελευαίες δεκαετίες).
Μύθος θέλει τον κόκκινο μορφότυπο (βλ. Περιγραφή) να συνιστά ξεχωριστό είδος από τον γκρίζο, ενώ πρόκειται απλά για χρωματική ποικιλία του ίδιου είδους.
Ένας ακόμα μύθος περιγράφει την απελευθέρωση οχιών στο νησί της Μήλου με ρήψη φιδιών από ελικόπτερα, κάτι εντελώς ανυπόστατο (μύθος που αφορά κι άλλες περιοχές και έχει λάβει διαστάσεις αστικού μύθου – διαβάστε σχετικά στο άρθρο «Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!»)
Απειλές / Πιέσεις
Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, τα λατομεία, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η λαθροσυλλογή, η εσκεμμένη θανάτωση και η εισαγωγή αφρικανικών ακάρεων (Ophionyssus natricis – πιθανότατα από επιστροφή ζώων από παράνομες συλλογές), είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.
Καθεστώς κινδύνου
Αξιολογείται ως είδος Κινδυνεύον (EN) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).
Καθεστώς προστασίας
Προστατεύεται από:
α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παραρτήματα II και IV)
β) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ. 67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)
γ) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)
Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο
1. Speybroeck, J., Beukema, W., Dufresnes, C., Fritz, U., Jablonski, D., Lymberakis, P., & Crochet, P. A. (2020). Species list of the European herpetofauna – 2020 update by the Taxonomic Committee of the Societas Europaea Herpetologica. Amphibia-Reptilia 41: 139–189.
2. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.
3. Mebert, K., Cattaneo, A., Ioannidis, I., Strugariu, A., Stümpel, N. & Martínez-Freiría, F. (2024). Macrovipera schweizeri. The IUCN Red List of Threatened Species 2024: e.T12654A137843008.
4. Mebert, K., Cattaneo, A., Ioannidis, I., Strugariu, A., Stümpel, N. & Martínez-Freiría, F. (2023). Macrovipera schweizeri. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Μην αιχμαλωτίζεις χελώνες από τη φύση! Οι χελώνες είναι για τους περισσότερους τα πιο συμπαθητικά ερπετά. Αυτή η φιλική τους όψη όμως, σε συνδυασμό
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια! Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο