Οθωμανική Οχιά

Montivipera xanthina (Gray, 1849)

Άλλες Ονομασίες

Τουρκοχιά, Όχεντρα, Μεθύρα, Μεθίνα, Κοτσονόρα, Κακιά, Άχεντρα, Ασκόντριχα

Συνώνυμα

Vipera xanthina

Tαξινόμηση

Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Viperidae > Γένος: Montivipera

Υποείδη στην Ελλάδα: Μονοτυπικό (χωρίς υποείδη). Εργασίες που έχουν προτείνει περιγραφή ξεχωριστών υποειδών μέχρι στιγμής (Cattaneo 2014, 2017, Afsar et al. 2019) στερούνται φυλογενετικών και μοριακών αναλύσεων, αναφέρονται σε αμφίβολες μορφολικές διαφορές, σε πολύ μικρό αριθμό δειγμάτων και με αποτελέσματα χωρίς στατιστική σημαντικότητα και ως εκ τούτου δεν γίνονται αποδεκτές στο παρόν.

 

Εξάπλωση στην Ελλάδα

Νότια των νομών Έβρου και Ροδόπης, Σαμοθράκη, Λέσβος, Χίος, Οινούσσες, Σάμος, Πάτμος, Λειψοί, Λέρος, Κάλυμνος, Καλόλιμνος, Κως, Σύμη. Πρόσφατος καταγεγραμμένος πληθυσμός στη Δράμα πιθανόν να οφείλεται σε παθητική εισαγωγή του είδους από τη Θράκη.

 

Περιγραφή

Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 120 cm, συνήθως όμως μικρότερο των 100 cm και εξαιρετικά σπάνια μεγαλύτερο των 120. Σώμα εύρωστο και κοντόχοντρο, κεφάλι φαρδύ με «μάγουλα» που προεξέχουν και ουρά κοντή που στενεύει απότομα με μυτερή απόληξη. Βασικό χρώμα σώματος (φόντο) γκρι, σταχτί ή μπεζ. Στη ράχη τυπικά σχηματίζεται φαρδιά τεθλασμένη γραμμή (ζιγκ ζαγκ ή μαίανδρος) χρώματος σκούρου καφέ ή μαύρου, που συχνά όμως μπορεί να διακόπτεται σε σημεία και να σχηματίζει κηλίδες, τετράγωνα ή ρόμβους. Σε ορισμένα άτομα μπορεί να μην υπάρχει καθόλου ενωμένη γραμμή και να σχηματίζονται μόνο κηλίδες, τετράγωνα ή ρόμβοι σε ολόκληρη τη ράχη. Επίσης, σε ορισμένα άτομα τα σχέδια της ράχης μπορεί να είναι ανοιχτόχρωμα κεντρικά με σκούρο περίγραμμα. Στις πλευρές σχηματίζονται κάθετες μπάρες (σπανιότερα «σπασμένες» σε κηλίδες). Στο πίσω μέρος του κεφαλιού σχηματίζονται δύο γραμμές που συγκλίνουν προς τα εμπρός (τείνουν να σχηματίσουν ένα Λ αλλά δεν ενώνονται) ενώ συνήθως εμφανίζονται και δύο στρογγυλές κηλίδες-βούλες στη βρεγματική περιοχή, μπροστά από τις συγκλίνουσες γραμμές (στην ίδια ευθεία). Μία γραμμή ενώνει το κάθε μάτι με την άκρη του στόματος και άλλη μία σχηματίζεται ακριβώς κάτω από το μάτι σαν «δάκρυ». Η άκρη της ουράς είναι τυπικά κίτρινη, κιτρινοπράσινη ή πορτοκαλί. Η κόρη του ματιού είναι κατακόρυφη σε συνθήκες έντονου φωτισμού, η οποία ανοίγει και γίνεται στρογγυλή σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού. Η ίριδα είναι χρυσού χρώματος. Η κοιλιά είναι γκρίζα και φέρει διάσπαρτα μαύρα ή καφέ στίγματα/κηλίδες. Τα αρσενικά διαφέρουν από τα θηλυκά καθώς έχουν μεγαλύτερη αντίθεση μεταξύ των σχεδίων και του φόντου με πιο σκούρα σχέδια και πιο ανοιχτόχρωμο φόντο (κάποιες φορές το χρώμα του φόντου στα σημεία που ενώνεται με τα σχέδια της ράχης είναι σχεδόν άσπρου-ασημί χρώματος). Όπως στα περισσότερα φίδια, τα αρσενικά διακρίνονται από τα θηλυκά και από την πιο μακριά και χοντρή ουρά.

Οι φολίδες είναι έντονα τροπιδωτές και διατάσσονται σε 23 σειρές (σπανιότερα σε 25) στο μέσο του σώματος. Οι φολίδες του κεφαλιού είναι μικρές και, εκτός από τις επιοφθαλμικές, δεν σχηματίζονται μεγάλες πλάκες. Τα δόντια που εκχέουν το δηλητήριο είναι σωληνωτά, κινητά και βρίσκονται στο μπροστινό μέρος της άνω γνάθου (σωληνόγλυφο).

Φωτογραφίες είδους

(Σημαντικό: Ο χρωματισμός μπορεί να ποικίλει αρκετά μεταξύ των ατόμων του είδους, ή να διαφέρει μεταξύ των ανήλικων και των ενήλικων ζώων. Κάντε κλικ στις εικόνες για περισσότερες πληροφορίες).

Βιότοπος / Ενδιαίτημα

Προτιμά σχετικά ξηρά ενδιαιτήματα όπως μακκί, περιοχές με θάμνους, πυκνή ποώδη βλάστηση και πέτρες-βράχους. Συχνά κοντά και δίπλα σε ρεματιές. Στην Ελλάδα από το ύψος της θάλασσας έως και τα 600 μέτρα υψόμετρο, σπάνια πιο ψηλά στα νησιά.

 

Βιολογία / Συμπεριφορά

Δραστηριοποιείτα κυρίως μεταξύ Μαρτίου και Νοεμβρίου, αναλόγως και των κλιματικών διακυμάνσεων και του γεωγραφικού πλάτους. Ενεργή την ημέρα, αλλά και τη νύχτα τους ζεστούς μήνες (από τέλη άνοιξης έως αρχές φθινοπώρου).  Στήνει ενέδρα για τη λεία της (βλ. Διατροφή) στο έδαφος, σε θάμνους και σε χαμηλά δέντρα. Τα αρσενικά κρατούν επικράτειες τις οποίες διεκδικούν σθεναρά την άνοιξη, επιδιδόμενα σε μεταξύ τους μάχες. Οι μάχες είναι πολύ χαρακτηριστικές, με τα αρσενικά να τυλίγουν συνεχώς τα σώματά τους και αλληλο-σπρώχνονται με ανασηκωμένα τα κεφάλια, μια διαδικασία που εκλαμβάνεται συχνά ως ζευγάρωμα, λανθασμένα. Το ζευγάρωμα είναι πολύ πιο ήρεμη διαδικασία, χωρίς τυλίγματα, κατά την οποία τα δύο φίδια στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο και ενώνουν τα γεννητικά τους όργανα. Ζευγαρώνει την άνοιξη (Απρίλιο έως Ιούνιο) και τα θηλυκά γεννούν 2-20 νεογνά (ωοζωοτοκία) στα τέλη του καλοκαιριού ή τις αρχές του Σεπτεμβρίου. Μπορεί να ξεπεράσει τα 15 χρόνια ζωής. Όταν απειλείται συνήθως τυλίγεται σε στάση άμυνας, ανασηκώνει το κεφάλι από το έδαφος, προειδοποιεί συρίζοντας δυνατά και δαγκώνοντας στον αέρα προς το μέρος της απειλής για την αποτρέψει. Θα δαγκώσει τον άνθρωπο μόνο αν αρπαχτεί ή πατηθεί, ή αν πλησιαστεί σε πολύ κοντινή απόσταση τη στιγμή που προειδοποιεί. Θα φύγει αμέσως μόλις της δοθεί χώρος.

 

Διατροφή

Τρέφεται με τρωκτικά, σαύρες και πτηνά, ενώ στην πρώιμη ανήλικη φάση μπορεί να τραφεί και με μεγάλα ασπόνδυλα.

 

Δηλητήριο / Τοξίνες

Διαθέτει ισχυρό δηλητήριο με δράση κυρίως αιμοτοξική και κυτταρολυτική. Το δάγκωμα της χρήζει ιατρικής βοήθειας. Ενημερωθείτε για τις πρώτες ενέργειες μετά από δηλητηριώδες δάγκωμα στο σχετικό άρθρο: «Δάγκωμα φιδιού και Πρώτες Βοήθειες».

 

Μύθοι για το είδος

Ένας μύθος που διαδίδεται για το είδος είναι ότι φέρει το πιο ισχυρό δηλητήριο της Ελλάδας, κάτι που δεν φαίνεται να ισχύει από τα έως τώρα δημοσιευμένα και αδημοσίευτα δεδομένα, αλλά και από την εικόνα και έκβαση των περιστατικών δηγμάτων. Δείτε περισσότερους μύθους για τις οχιές γενικά στο άρθρο «Μύθοι και Πραγματικότητα».

 

Απειλές / Πιέσεις

Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί, παγώνια και μινκ), η λαθροσυλλογή και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.

 

Καθεστώς κινδύνου

Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024), όσον αφορά τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς, αλλά και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).

 

Καθεστώς προστασίας

Προστατεύεται από:

α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παράρτημα IV)

β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)

 

Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο

1. Cattaneo, A. (2014). Variabilita e Sottospecie di Montivipera xanthina (Gray, 1849) nelle isole egee orientali (Reptilia Serpentes Viperidae). Naturalista Siciliano, 38: 51-83.

2. Cattaneo, A. (2017). Note Sull’erpetofauna Dell’evros Sud-Occidentale (Grecia Ne) E Nuovo ContributoAlla Conoscenza Di Montivipera xanthina (Gray, 1849) Della Tracia Greca Centro-Orientale, ConDescrizione Di Montivipera xanthina occidentalis subsp. nova (Reptilia Serpentes Viperidae).Naturalista Siciliano, S. IV, XLI (1), 53-74.

3. Afsar, M., Yakin, B.Y., Çiçek, K., Ayaz, D. (2019): A new subspecies of Ottoman viper, Montivipera xanthina (Gray, 1849), (Squamata: Viperidae) from Geyik Mountains, Mediterranean Turkey. Ecologica Montenegrina 22: 214-225.

4. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.

5. Mebert, K., Strugariu, A., Cattaneo, A., Roussos, S.A., Martínez-Freiría, F., Strachinis, I., Çiçek, K. & Stümpel, N. (2024). Montivipera xanthina (Europe assessment). The IUCN Red List of Threatened Species 2024: e.T61537A207990775.

6. Dimaki, M. (2023). Montivipera xanthina. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.


Κάλεσμα αρσενικών:


Καθεστώς Κινδύνου:


Καθεστώς Προστασίας:

Συγγενικά είδη:

Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 50 cm, συνήθως μικρότερο. Σώμα εύρωστο και κοντόχοντρο, κεφάλι φαρδύ με «μάγουλα» που προεξέχουν και ουρά κοντή που στενεύει απότομα με μυτερή απόληξη. Βασικό χρώμα...
Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 65 cm, συνήθως μικρότερο και σπάνια μεγαλύτερο. Σώμα σχετικά εύρωστο και κοντόχοντρο, λιγότερο όμως από τις υπόλοιπες οχιές της χώρας. Κεφάλι σχετικά φαρδύ με...
Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 90 cm, συνήθως όμως μικρότερο και εξαιρετικά σπάνια μεγαλύτερο. Οι πληθυσμοί των Κυκλάδων και της Πελοποννήσου έχουν αρκετά μικρότερο μέγεθος. Σώμα εύρωστο...
Μέγιστο ολικό μήκος μαζί με την ουρά έως 80 cm, σπάνια περισσότερο (μέγιστο καταγεγραμμένο μήκος 105 cm). Κοντόχοντρο, εύρωστο, στιβαρό σώμα με πολύ πλατύ κεφάλι και κοντή ουρά που στενεύει...

Σχετικά Άρθρα:

Articles

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!   Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι

Read More »
error: Content is protected !!