Λιμνόφιδο

Natrix tessellata (Laurenti, 1768)

Άλλες Ονομασίες

Ψηφιδόφιδο, Κυβόφιδο

Συνώνυμα

Triturus vulgaris schmidtleri

Tαξινόμηση

Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Natricidae > Γένος: Natrix

Ταξινομικές αλλαγές: Το είδος αποτελεί σύμπλεγμα αρκετών διακριτών εξελικτικών κλάδων και πιθανόν να χρειάζεται ταξινομική αναθεώρηση (Jablonski et al. 2024).

Υποείδη στην Ελλάδα: Μονοτυπικό (χωρίς υποείδη).

 

Εξάπλωση στην Ελλάδα

Ηπειρωτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Εύβοια, Κρήτη, Λέσβος, Σάμος, Κέρκυρα, Λευκάδα, Τήνος, Σέριφος. Η παρουσία του είδους στα Κύθηρα και τη Ρόδο χρειάζεται επιβεβαίωση.

 

Περιγραφή

Μέγιστο ολικό μήκος μαζί με την ουρά έως 130 cm, συνήθως όμως μικρότερο των 90 cm. Τα θηλυκά γίνονται μεγαλύτερα από τα αρσενικά, με πιο ογκώδες σώμα αλλά και κεφάλι. Το κεφάλι είναι σχετικά τριγωνικό και φαρδύ. Παρουσιάζει σχετικά μεγάλη ποικιλομορφία σε σχέδια και χρωματισμούς. Στον πιο κοινό/συνηθισμένο φαινότυπο το βασικό χρώμα είναι καφέ ή λαδί (ανοιχτό ή σκούρο) και σειρές από εγκάρσιες μπάρες (φαρδιές σκούρες και λεπτές φωτεινές) που εναλλάσσονται διατρέχουν όλο το σώμα, μία ραχιαία και μία σε κάθε πλευρά. Σε πολλά άτομα οι ραχιαίες μπάρες μπορεί να κόβονται στη μέση, δημιουργώντας δύο σειρές από τετραγωνισμένες κηλίδες, ενώ αρκετά άτομα στερούνται εντελώς μπαρών και στιγμάτων, παρουσιάζοντας μια μονόχρωμα εμφάνιση, ενιαίου καφέ ή λαδί χρώματος. Σπανιότερα, ορισμένα άτομα μπορεί να είναι κατάμαυρα (μελανιστικά). Η κοιλιά έχει πολλά τετραγωνισμένα στίγματα μαύρα και άσπρα, κίτρινα ή πορτοκαλί. Το κεφάλι είναι μακρόστενο, ενώ τα μάτια και τα ρουθούνια εμφανίζουν ελαφρά κλίση προς τα πάνω, προσαρμοσμένα στην υδρόβια ζωή. Η κόρη του ματιού είναι στρογγυλή και η ίριδα τυπικά εμφανίζει δύο λεπτούς κίτρινους δακτυλίους χρώματος κίτρινου ή πορτοκαλί, έναν περιμετρικά της κόρης και έναν στην περίμετρο ολόκληρης της ίριδας. Στους πληθυσμούς της Δυτικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου φαίνεται ότι είναι πιο συνηθισμένο οι χειλικές φολίδες και ο λαιμός να είναι χρώματος λευκού, ενώ στους υπόλοιπους πληθυσμούς οι περιοχές αυτές είναι συχνότερα ίδιου χρώματος με αυτό του υπόλοιπου κεφαλιού (Papežíková et al. 2024).

Οι φολίδες είναι τροπιδωτές και διατάσσονται σε 19 σειρές στο μέσο του σώματος. Μεγάλες φολίδες-πλάκες στο κεφάλι. Όπως στα περισσότερα φίδια, τα αρσενικά διακρίνονται από τα θηλυκά και από την πιο μακριά και χοντρή ουρά.

Φωτογραφίες είδους

(Σημαντικό: Ο χρωματισμός μπορεί να ποικίλει αρκετά μεταξύ των ατόμων του είδους, ή να διαφέρει μεταξύ των ανήλικων και των ενήλικων ζώων. Κάντε κλικ στις εικόνες για περισσότερες πληροφορίες).

Βιότοπος / Ενδιαίτημα

Σε υδάτινους όγκους όπως λίμνες, ποτάμια και χειμάρρους, σπανιότερα σε λιμνία και ρεματιές. Συχνά συναντάται και σε εκβολές ποταμών και ρεμάτων όπου μπορεί να μπαίνει και στη θάλασσα για να κυνηγήσει ψάρια. Από το ύψος της θάλασσας έως και πάνω από 1200 υψόμετρο.

 

Βιολογία / Συμπεριφορά

Ένα φίδι εξαρτημένο από το υδάτινο στοιχείο και προσαρμοσμένο σε μια αρκετά υδρόβια ζωή. Δραστηριοποιείται τόσο την ημέρα, όσο και τη νύχτα, από τον Μάρτιο έως και τον Νοέμβριο, ένα διάστημα που μπορεί να αυξομειώνεται ανάλογα το γεωγραφικό πλάτος, το υψόμετρο και τις ετήσιες κλιματικές διακυμάνσεις. Πρόκειται για δεινό κολυμβητή που κυνηγάει ενεργητικά τη λεία του κυρίως υποβρυχίως. Αν τρομάξει καταδύεται και κρύβεται μέσα στο νερό, όπου μπορεί να παραμείνει χωρίς ανάσα για πολλά λεπτά. Παρατηρείται σχετικά εύκολα τα πρωινά να λιάζεται στην παρόχθια βλάστηση, συχνά σε μεγάλες συναθροίσεις. Στη διαδικασία ζευγαρώματος συμμετέχουν πολλά αρσενικά, σχηματίζοντας μικρές ή μεγάλες συγκεντρώσεις γύρω από το θηλυκό, διεκδικώντας το ζευγάρωμα. Τα αρσενικά δεν μάχονται όπως γίνεται σε αρκετά άλλα είδη φιδιών και δεν κρατούν επικράτειες. Ζευγαρώνει την άνοιξη και τα θηλυκά, ανάλογα με το μέγεθος, μπορούν να εναποθέσουν από 5 έως και 40 αυγά τα οποία εκκολάπτονται μέχρι και 2 μήνες μετά, μέσα καλοκαιριού ή αρχές Σεπτεβρίου. Ακολουθεί δύο στρατηγικές άμυνας σε περίπτωση που απειληθεί. Η μία είναι να πλαταίνει το κεφάλι και τον λαιμό και να ανασηκώνει το κεφάλι, θυμίζοντας οχιά ή άλλο επικίνδυνο φίδι, να συρίζει δυνατά και να προσποιείται επίθεση με κλειστό το στόμα. Η άλλη είναι να παριστάνει το νεκρό, γυρίζοντας ανάποδα, ανοίγοντας το στόμα, βγάζοντας τη γλώσσα έξω και μένοντας ακίνητο. Σε κάθε περίπτωση, αν χειριστεί θα εκκρίνει έντονα δύσοσμο υγρό που αποτρέπει τους περισσότερους θηρευτές, παραδόξως όμως σχεδόν ποτέ δεν δαγκώνει ως άμυνα.

 

Διατροφή

Τρέφεται κυρίως με ψάρια και δευτερευόντως με αμφίβια. Στην πρώιμη ανήλικη φάση μπορεί να τραφεί με γυρίνους και μεγάλα ασπόνδυλα.

 

Δηλητήριο / Τοξίνες

Μη δηλητηριώδες φίδι και ακίνδυνο για τον άνθρωπο.

Όπως (πιθανότατα) όλα τα φίδια της Υπεροικογένειας Colubroidea, διαθέτει αδένες που εκκρίνουν τοξίνες στο σάλιο (γνωστοί ως Duvernoy’s glands) (Fry et al. 2003) και που επιδρούν στη λεία του κατά την αρπαγή και κατάποσή της. Το δάγκωμά του όμως δεν αποτελεί απειλή για τον άνθρωπο, ενώ σχεδόν ποτέ δεν δαγκώνει, ακόμα και σε χειρισμό.

 

Απειλές / Πιέσεις

Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί, παγώνια και μινκ), και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.

 

Καθεστώς κινδύνου

Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2021) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).

 

Καθεστώς προστασίας

Προστατεύεται από:

α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παράρτημα IV)

β) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ. 67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)

γ) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)

 

Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο

1. Jablonski D, Mebert K, Masroor R, Simonov E, Kukushkin O, Abduraupov T, Hofmann S (2024). The silk roads: Phylogeography of Central Asian dice snakes (Serpentes: Natricidae) shaped by rivers in deserts and mountain valleys. Current Zoology 70: 150–162.

2. Papežíková, S., Ivanov, M., Papežík, P., Javorčík, A., Mebert, K. & Jablonski, D. (2024). Comparing morphology and cranial osteology in two divergent clades of dice snakes from continental Europe (Squamata: Natricidae: Natrix tessellata). Vertebrate Zoology 74: 511–531.

3. Fry, B.G., Wüster, W., Ryan Ramjan, S.F., Jackson, T., Martelli, P. and Kini, R.M. (2003). Analysis of Colubroidea snake venoms by liquid chromatography with mass spectrometry: evolutionary and toxinological implications. Rapid Communications in Mass Spectrometry 17: 2047-2062.

4. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.

5. Mebert, K., Amr, Z.S.S., Al Johany, A.M.H., Aloufi, A.A.H., Jiang, J., Meyer, A., Sterijovski, B., Baha El Din, S., Pleguezuelos, J., Sá-Sousa, P., Corti, C., Ajtic, R., Tuniyev, S., Orlov, N.L., Ananjeva, N.B., Cogălniceanu, D., Andrén, C., Crnobrnja-Isailović, J., Aghasyan, A., Avci, A., Tuniyev, B., Lymberakis, P., Wilkinson, J., Üzüm, N., Podloucky, R., Kaya, U., Vogrin, M., Pérez Mellado, V., Cheylan, M., Nettmann, H.K., De Haan, C.C., Schmidt, B., Lau, M., Borkin, L., Milto, K., Golynsky, E., Belouskova, A., Rustamov, A, Nuridjanov, D. & Munkhbayar, K. (2021). Natrix tessellata. The IUCN Red List of Threatened Species 2021: e.T157256A745071. 

6. Ioannidis, I. (2023). Natrix tessellata. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.


Κάλεσμα αρσενικών:


Καθεστώς Κινδύνου:


Καθεστώς Προστασίας:

Συγγενικά είδη:

Μέγιστο συνολικό μήκος μαζί με την ουρά, συνήθως έως 120 cm, όμως σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να τα ξεπεράσει και να φτάσει έως και κοντά στα 2 m. Τα θηλυκά ξεχωρίζουν από τα αρσενικά...

Σχετικά Άρθρα:

Articles

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!   Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι

Read More »
error: Content is protected !!