Σαΐτα

Platyceps najadum (Eichwald, 1831)

Άλλες Ονομασίες

Σαϊτούρι, Σαϊτιά, Σαϊτάρι, Αμπελού

Συνώνυμα

Coluber najadum

Tαξινόμηση

Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Colubridae > Γένος: Platyceps

Υποείδη στην Ελλάδα:

Platyceps najadum kalymnensis (Schneider, 1979): Κάλυμνος.

Platyceps najadum dahlii (Fitzinger, 1826): υπόλοιπη κατανομή.

 

Εξάπλωση στην Ελλάδα

Ηπειρωτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Εύβοια, Θάσος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Λέσβος, Σκιάθος, Χίος, Σάμος, Πάτμος, Αρκοί, Λειψοί, Λέρος, Κάλυμνος, Κως, Νίσυρος, Ρόδος, Καστελλόριζο, Κέρκυρα, Παξοί, Λευκάδα, Μεγανήσι, Κάλαμος, Κάστος, Καρλόνησος, Προβάτι, Οξυά, Σαλαμίνα, Αίγινα, Αγκίστρι, Πόρος, Σπέτσες, Ρόμβη Αργολίδας, Ελαφόνησος, Κέα, Κύθνος.

 

Περιγραφή

Μέγιστο συνολικό μήκος μαζί με την ουρά έως και 140 cm, συνήθως όμως λιγότερο και εξαιρετικά σπάνια περισσότερο. Πολύ λεπτό και χαρακτηριστικά μακρόστενο φίδι. Το κεφάλι και το μπροστινό μέρος του σώματος είναι γκρίζο ή γαλαζωπό και σχηματίζονται δύο σειρές από μαύρες ή σκούρες-σχεδόν μαύρες κηλίδες με άσπρο περίγραμμα, μία σε κάθε πλευρά του λαιμού, οι οποίες γίνονται σταδιακά μικρότερες και «σβήνουν» όσο προχωρούν προς τα πίσω. Σε κάποια άτομα μπορεί κάποιες από τις αντικριστές κηλίδες (κυρίως η πρώτες) να ενώνονται στο πάνω μέρος της ράχης σχηματίζοντας κολάρο. Στο υπόλοιπο σώμα τα χρώματα αλλάζουν σταδιακά από γκρίζο σε πορτοκαλί και από πορτοκαλί σε καφέ της άμμου, ενίοτε με έναν ελαφρώς πρασινωπό τόνο. Σε κάποια άτομα η άκρη της ουράς ξαναγίνεται πορτοκαλί. Η περιοχή εκατέρωθεν του ματιού, το στόμα, ο λαιμός και η κοιλιά είναι χρώματος λευκού, υπόλευκου ή ανοιχτού κίτρινου. Η ίριδα των ματιών είναι κόκκινη.

Οι φολίδες είναι λείες, χωρίς τρόπιδες και διατάσσονται σε 19 σειρές στο μέσο του σώματος. Μεγάλες φολίδες-πλάκες στο κεφάλι. Όπως στα περισσότερα φίδια, τα αρσενικά διακρίνονται από τα θηλυκά από την πιο μακριά και χοντρή ουρά, κάτι αρκετά δύσκολο όμως στο συγκεκριμένο είδος που ούτως ή άλλως έχει πολύ μακριά και λεπτή ουρά και στα δύο φύλα.

Φωτογραφίες είδους

(Σημαντικό: Ο χρωματισμός μπορεί να ποικίλει αρκετά μεταξύ των ατόμων του είδους, ή να διαφέρει μεταξύ των ανήλικων και των ενήλικων ζώων. Κάντε κλικ στις εικόνες για περισσότερες πληροφορίες).

Βιότοπος / Ενδιαίτημα

Προτιμά σχετικά ξηρά ενδιαιτήματα με πέτρες ή βράχους και χαμηλή βλάστηση, σε φρυγανικές εκτάσεις, μακκί, δάση με ηλιόλουστα ανοίγματα, καλλιέργειες, ελαιώνες, αμπελώνες, κτήματα με ξερολιθιές, ερείπια, αρχαιολογικούς χώρους, ακόμα και εντός χωριών σε κήπους και αυλές. Από το ύψος της θάλασσας και συνήθως σε χαμηλά υψόμετρα, αλλά έχει καταγραφεί έως και σε μεγαλύτερα των 1000ων μέτρων υψόμετρα.

 

Βιολογία / Συμπεριφορά

Ημερόβιο φίδι (στους ζεστούς μήνες μπορεί να δραστηριοποιείται και στο λυκόφως), νευρικό και εξαιρετικά γρήγορο και ευκίνητο. Κινείται με μεγάλη ταχύτητα τόσο στο έδαφος, όσο και θάμνους και χαμηλά δέντρα όπου σκαρφαλώνει με εκπληκτική άνεση. Μπορεί να εκτιναχθεί σε μήκος όσο περίπου και το σώμα της και χρησιμοποιεί την ταχύτητα και την ευελιξία της είτε για να ξεφύγει από τους θηρευτές, είτε για να κυνηγήσει τη λεία της. Δραστηριοποιείται κυρίως από Μάρτιο έως και Οκτώβριο, περίοδος που μπορεί να μεγαλώσει κατά πολύ στις νότιες περιοχές της κατανομής της. Κατά την περίοδο της αναπαραγωγής τα αρσενικά μάχονται για την επικράτεια. Οι μάχες είναι πολύ χαρακτηριστικές, με τα αρσενικά να τυλίγουν συνεχώς τα σώματά τους και αλληλο-σπρώχνονται με ανασηκωμένα τα κεφάλια, μια διαδικασία που εκλαμβάνεται συχνά ως ζευγάρωμα, λανθασμένα. Συχνά ακολουθούν και δαγκώματα μεταξύ των αρσενικών. Το ζευγάρωμα είναι μια ήρεμη διαδικασία, χωρίς τυλίγματα, κατά την οποία τα δύο φίδια στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο και ενώνουν τα γεννητικά τους όργανα. Ζευγαρώνει την άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν το καλοκαίρι 3-16 αυγά, τα οποία εκκολάπτονται στα τέλη του καλοκαιριού ή στις αρχές της άνοιξης. Διαφεύγει ταχύτατα αν αντιληφθεί απειλή, ενώ θα δαγκώσει αν αρπαχτεί και μπορεί να αδειάσει το περιεχόμενο του εντέρου της ως άμυνα. Δεν έχει την ικανότητα να συρίζει, όπως τα περισσότερα φίδια.

 

Διατροφή

Τρέφεται κυρίως με σαύρες, σπανιότερα με μεγάλα ασπόνδυλα και με μικρά τρωκτικά.

 

Δηλητήριο / Τοξίνες

Μη δηλητηριώδες φίδι και ακίνδυνο για τον άνθρωπο.

Όπως (πιθανότατα) όλα τα φίδια της Υπεροικογένειας Colubroidea, διαθέτει αδένες που εκκρίνουν τοξίνες στο σάλιο (γνωστοί ως Duvernoy’s glands) (Fry et al. 2003) και που επιδρούν στη λεία του κατά την αρπαγή και κατάποσή της. Το επίμονο δάγκωμά ενός μεγάλου ζώου μπορεί πολύ σπάνια να προκαλέσει τοπικό πρήξιμο σε ευαίσθητα άτομα, δεν αποτελεί όμως κίνδυνο για την ανθρώπινη ζωή με την αυτή καθαυτή δράση του (βλ. άρθρο «Δάγκωμα από μη δηλητηριώδες φίδι»). Τέτοιου είδους (επίμονα) δαγκώματα προκαλούνται κατά την αρπαγή του ζώου και έτσι αφορούν κυρίως ερπετολόγους που θέλουν να συλλάβουν το φίδι και όχι ατυχήματα.

 

Μύθοι για το είδος

Πολλοί είναι οι μύθοι για το συγκεκριμένο είδος. Ο πιο κοινός θέλει τη Σαΐτα να εκτοξεύεται από δέντρα και μεγάλες αποστάσεις για να επιτεθεί στον άνθρωπο. Η Σαΐτα ούτε μπορεί να εκτιναχθεί σε αποστάσεις μεγαλύτερες από το μήκος του σώματός της, ούτε επιτίθεται ποτέ στον άνθρωπο. Χρησιμοποιεί την ταχύτητα και ευελιξία της μόνο για να ξεφύγει των θηρευτών η να κυνηγήσει τη λεία της, που είναι κυρίως μικρές σαύρες. Θα δαγκώσει μόνο ως άμυνα αν πιαστεί ή πατηθεί.

Αναφέρεται συχνά ότι πρόκειται για δηλητηριώδες και επικίνδυνο φίδι, κάτι που επίσης δεν ισχύει (βλ. Δηλητήριο / Τοξίνες).

 

Απειλές / Πιέσεις

Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί, παγώνια και μινκ), και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.

 

Καθεστώς κινδύνου

Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2009) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).

 

Καθεστώς προστασίας

Προστατεύεται από:

α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παράρτημα IV)

β) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ. 67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)

γ) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)

 

Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο

1. Fry, B.G., Wüster, W., Ryan Ramjan, S.F., Jackson, T., Martelli, P. and Kini, R.M. (2003). Analysis of Colubroidea snake venoms by liquid chromatography with mass spectrometry: evolutionary and toxinological implications. Rapid Communications in Mass Spectrometry 17: 2047-2062.

2. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.

3. Lymberakis, P., Ajtic, R., Tok, V., et al. (2009). Platyceps najadum. The IUCN Red List of Threatened Species 2009: e.T157277A5068046.

4. Ioannidis, I. (2023). Platyceps najadum. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.


Κάλεσμα αρσενικών:


Καθεστώς Κινδύνου:


Καθεστώς Προστασίας:

Συγγενικά είδη:

Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 50 cm, συνήθως μικρότερο. Σώμα εύρωστο και κοντόχοντρο, κεφάλι φαρδύ με «μάγουλα» που προεξέχουν και ουρά κοντή που στενεύει απότομα με μυτερή απόληξη. Βασικό χρώμα...
Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 65 cm, συνήθως μικρότερο και σπάνια μεγαλύτερο. Σώμα σχετικά εύρωστο και κοντόχοντρο, λιγότερο όμως από τις υπόλοιπες οχιές της χώρας. Κεφάλι σχετικά φαρδύ με...
Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 90 cm, συνήθως όμως μικρότερο και εξαιρετικά σπάνια μεγαλύτερο. Οι πληθυσμοί των Κυκλάδων και της Πελοποννήσου έχουν αρκετά μικρότερο μέγεθος. Σώμα εύρωστο...
Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 120 cm, συνήθως όμως μικρότερο των 100 cm και εξαιρετικά σπάνια μεγαλύτερο των 120. Σώμα εύρωστο και κοντόχοντρο, κεφάλι φαρδύ με «μάγουλα» που προεξέχουν και...
Μέγιστο ολικό μήκος μαζί με την ουρά έως 80 cm, σπάνια περισσότερο (μέγιστο καταγεγραμμένο μήκος 105 cm). Κοντόχοντρο, εύρωστο, στιβαρό σώμα με πολύ πλατύ κεφάλι και κοντή ουρά που στενεύει...
Μέγιστο καταγεγραμμένο μήκος 40 cm, πολύ σπάνια όμως μεγαλύτερο από 30 cm. Λεπτό, κυλινδρικό φίδι χρώματος ροζ, ενίοτε με τόνους του μωβ, που μοιάζει αρκετά με γαιοσκώληκα λόγω προσαρμογής...
Μέγιστο ολικό μήκος μαζί με την ουρά συνήθως έως 150 cm, πολύ σπάνια περισσότερο. Κοντόχοντρο σχετικά σώμα με μακριά και λεπτή ουρά και κεφάλι χαρακτηριστικά στενό. Μεγάλα μάτια...
Μέγιστο ολικό μήκος μαζί με την ουρά έως 130 cm, συνήθως όμως μικρότερο των 90 cm. Τα θηλυκά γίνονται μεγαλύτερα από τα αρσενικά, με πιο ογκώδες σώμα αλλά και κεφάλι. Το κεφάλι είναι σχετικά...
Μέγιστο συνολικό μήκος μαζί με την ουρά, συνήθως έως 120 cm, όμως σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να τα ξεπεράσει και να φτάσει έως και κοντά στα 2 m. Τα θηλυκά ξεχωρίζουν από τα αρσενικά...
Μέγιστο συνολικό μήκος μαζί με την ουρά έως 120 cm, συνήθως όμως αρκετά μικρότερο. Μακρόστενο σώμα, ουρά και κεφάλι. Στον τυπικό χρωματισμό, κατά μήκος της ράχης σχηματίζονται είτε (συνήθως...

Σχετικά Άρθρα:

Articles

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!   Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι

Read More »
error: Content is protected !!