Βιότοπος / Ενδιαίτημα

Προτιμά ορεινές περιοχές, κυρίως σε δάση με υγρασία  (κυρίως φυλλοβόλα) και ρεματιές.

Βιολογία / Συμπεριφορά

Κυρίως νυκτόβιο ζώο, όμως μπορεί να δραστηριοποιηθεί και την ημέρα κατά τη διάρκεια ή μετά από βροχή, ή όταν η υγρασία είναι πολύ υψηλή. Δραστηριοποιείται κυρίως τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες, σε θερμοκρασίες άνω των 5°C, ενώ αποσύρεται και πέφτει σε λήθαργο τους καλοκαιρινούς μήνες για να αποφύγει τις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία (κάτι όμως που εξαρτάται και από το υψόμετρο και το τοπικό κλίμα). Η αναπαραγωγική περίοδος ξεκινά μέσα στον χειμώνα. Τα αρσενικά επιδίδονται σε μάχες μεταξύ τους για την επικράτεια. Το ζευγάρωμα γίνεται με εναγκαλισμό: το αρσενικό ακινητοποιεί το θηλυκό επάνω στη ράχη του, κρατώντας τα μπροστινά πόδια του θηλυκού με τα δικά του και πιέζει την ράχη του στην κοιλιά του θηλυκού. Το αρσενικό αφήνει από την κλοάκη του στο έδαφος έναν σπερματοφόρο σάκο που περιέχει σπερματοζωάρια, τον οποίο προσλαμβάνει το θηλυκό από την κλοάκη και γονιμοποιεί τα ωάρια εσωτερικά. Τα θηλυκά μπορούν να αποθηκεύσουν το σπέρμα του αρσενικού για μήνες και γεννούν 20 με 40 προνύμφες με σχηματισμένα άκρα, σε καλά οξυγονωμένα νερά, συνήθως ελαφρώς ρέοντα ή και στάσιμα, όπως ορεινές ρεματιές, λούμπες, λιμνία, ποτίστρες ζώων, κ.ά. Η μεταμόρφωση των προνυμφών διαρκεί τυπικά 3 με 4 μήνες. Αν αρπαχτεί από θηρευτή εκκρίνει τοξικό υγρό λευκού χρώματος από τους αδένες της ράχης και μπορεί να το εκτοξεύσει σε ύψος μεγαλύτερο του μισού μέτρου. Έχει την ικανότητα αναγέννησης των άκρων σε περίπτωση ακρωτηριασμού, αλλά και άλλων τμημάτων του σώματος και των εσωτερικών οργάνων της. Ενηλικιώνεται μεταξύ του 3ου και 6ου έτους της ηλικίας της και μπορεί να ζήσει συνολικά έως και 50 χρόνια.

Διατροφή

Τρέφεται με όλων των ειδών τα ασπόνδυλα (γαστερόποδα, σκουλήκια, έντομα, αράχνες, κτλ.) σε μέγεθος που μπορεί να καταπιεί.

Δηλητήριο / Τοξίνες

Εκκρίνει ισχυρές νευροτοξίνες (Σαμανταρίνη & Τετροδοτοξίνη) από τους παρωτιδικούς και ραχιαίους αδένες όταν αρπαχτεί/δαγκωθεί από θηρευτή. Μπορεί να εκτοξεύσει το δηλητήριο σε ύψος μεγαλύτερο του μισού μέτρου. Οι τοξίνες αυτές δεν αποτελούν κίνδυνο σε επαφή με το ανθρώπινο δέρμα, όμως μπορεί να προκαλέσουν έντονο ερεθισμό σε επαφή με τα μάτια, ή με λύσεις του δέρματος. Προκαλούν σοβαρά συμπτώματα δηλητηρίασης/τοξίκωσης στην περίπτωση της κατάποσης. Ορισμένοι θηρευτές φαίνεται να έχουν ανοσία στο δηλητήριο της Σαλαμάνδρας, όπως για παράδειγμα το Νερόφιδο. Έως τώρα, κανένα περιστατικό δηλητηρίασης δεν έχει καταγραφεί σε άνθρωπο. Οι γάτες φαίνεται πως αποφεύγουν την επαφή, ενώ έχουν καταγραφεί περιστατικά δηλητηρίασης σκύλων (Erjavec et al. 2017).

Απειλές / Πιέσεις

Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων και των αναπαραγωγικών θέσεων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι πυρκαγιές, η κλιματική αλλαγή, η θνησιμότητα στους δρόμους, η λαθροσυλλογή, η εισαγωγή ξενικών ειδών (κυρίως ψαριών) και η εσκεμμένη θανάτωση είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Σοβαρή πιθανή απειλή συνιστά η εισαγωγή του ξενικού χυτριοδομύκητα που προσβάλει τις σαλαμάνδρες (Batrachochytrium salamandrivorans), που έχει εισαχθεί στην Ευρώπη μέσω της διακίνησης πετ και αφανίζει ολόκληρους πληθυσμούς, δεν έχει όμως εντοπιστεί στην Ελλάδα έως σήμερα (Strachinis et al. 2022).

Καθεστώς κινδύνου

Αξιολογείται ως είδος Τρωτό (VU) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2023) και ως Χαμηλού Κινδύνου (LC) στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).

Καθεστώς προστασίας

Προστατεύεται από:

α) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ.67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)

β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα III)

Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο

1. Erjavec, V., Lukanc, B. & Žel, J. (2017). Intoxication of a dog with alkaloids of the fire salamander. Medycyna Weterynaryjna 73: 186–188.

2. Strachinis I., Marschang R.E., Lymberakis P., Karagianni K.M. & Azmanis P. (2022). Infectious disease threats to amphibians in Greece: new localities positive for Batrachochytrium dendrobatidis. Diseases of Aquatic Organisms 152: 127-138.

3. IUCN SSC Amphibian Specialist Group (2023). Salamandra salamandra. The IUCN Red List of Threatened Species 2023: e.T59467A219148292.

4. Toli, E.A. (2023). Salamandra salamandra. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.