
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Άλλες Ονομασίες
Ξυλόδρωπης, Φιδάκι της Παναγίας, Σταυρόφιδο, Γατόφιδο
Συνώνυμα
Triturus vulgaris schmidtleri
Tαξινόμηση
Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Colubridae > Γένος: Telescopus
Υποείδη στην Ελλάδα:
Telescopus fallax pallidus (Štěpánek, 1944): Αντικύθηρα, Κρήτη και νησίδες, Γαύδος, Χριστιανή, Σαντορίνη, Κάσος, Αρμαθιά.
Φερώνυμο υποείδος: υπόλοιπη κατανομή.
Εξάπλωση στην Ελλάδα
Ηπειρωτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Εύβοια, Κρήτη (και κάποιες δορυφορικές νησίδες), Λέσβος, Σκόπελος, Αλόννησος, Περιστερά, Χίος, Σάμος, Ικαρία, Λειψοί, Κάλυμνος, Ψέριμος, Κως, Νίσυρος, Τήλος, Ρόδος, Σύμη, Κάσος, Αρμαθιά, Καστελλόριζο, Άνδρος, Σύρος, Τήνος, Μύκονος, Δήλος, Κέα, Κύθνος, Σέριφος, Μήλος, Κίμωλος, Πολύαιγος, Σαντορίνη, Χριστιανή Θήρας, Πάρος, Αντίπαρος, ν. Παντεριονήσι, ν. Τούρνα, Αμοργός, Άνω Κουφονήσι, Κέρκυρα, Λευκάδα, Κεφαλονιά, Ιθάκη, Ζάκυνθος, Σταμφάνη Στροφάδων, Σαλαμίνα, Αίγινα, Αγκίστρι, Σπέτσες, Ελαφόνησος, Κύθηρα, Αντικύθηρα. Η παρουσία του είδους στην Κάρπαθο χρειάζεται επιβεβαίωση.
Περιγραφή
Μέγιστο ολικό μήκος συνήθως έως 100 cm, εξαιρετικά σπάνια μεγαλύτερο (έως 120 cm). Το σώμα είναι μακρόστενο με κάπως τριγωνική διατομή (σχετικά πλευρικά πεπλατυσμένο), με μακριά και λεπτή ουρά. Το κεφάλι είναι σχετικά φαρδύ. Βασικό χρώμα (φόντο) γκρίζο ή γκριζοκαφέ. Μαύρες ή σκούρες καφέ κηλίδες διατρέχουν όλη ράχη και κάθετες μπάρες ίδιου χρώματος διατρέχουν τις πλευρές. Οι κηλίδες της ράχης κατά κανόνα κόβονται στην ίδια νοητή πλευροραχιαία ευθεία, από την οποία ξεκινούν οι κάθετες μπάρες της πλευράς. Οι πλευρικές μπάρες είναι τοποθετημένες ανάμεσα των κηλίδων και όχι στην ίδια κατακόρυφη ευθεία (όταν κάτι τέτοιο συμβαίνει σε κάποιον αποκλίνοντα φαινότυπο τότε σχηματίζονται δακτύλιοι). Τυπικά στη βάση του κεφαλιού και του λαιμού σχηματίζεται σκούρο κολάρο από το οποίο συνήθως προεξέχει μια λεπτή γραμμή και διατρέχει κεντρικά το κεφάλι έως τη βρεγματική περιοχή, και μια σκούρη λωρίδα ενώνει το πίσω μέρος του ματιού με την άκρη του στόματος. Τα μάτια έχουν κίτρινη, χρυσαφί ή σπανιότερα πορτοκαλί ίριδα και η κόρη είναι κατακόρυφη σε συνθήκες έντονου φωτισμού. Σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού η κόρη ανοίγει και γίνεται στρογγυλή. Η κοιλιά είναι λευκή-υπόλευκη ιριδίζουσα με διάσπαρτα σκουρότερα στίγματα και κηλίδες.
Οι πληθυσμοί στα νότια της κατανομής του έχουν πιο ανοιχτόχρωμες κηλίδες και μπάρες, ενώ το φόντο μπορεί να είναι πιο σκούρο ή/και πιο καφετί (μικρότερη αντίθεση χρωμάτων από τους πληθυσμούς της βόρειας Ελλάδας). Το υποείδος της Κρήτης (pallidus) εμφανίζει μεγάλη ποικιλομορφία με μικρότερες και αραιότερες κηλίδες, χρώματος από καφέ σκούρο έως ανοιχτό κίτρινο (σε μερικά άτομα μπορεί να μην διακρίνονται καθόλου) και με φόντο από σκούρο γκρι, καφέ, μπεζ και λαδί, έως ανοιχτό κίτρινο.
Οι φολίδες είναι λείες και γυαλιστερές και διατάσσονται σε 19 σειρές στο μέσο του σώματος, ενώ σε κάποιους νησιωτικούς πληθυσμούς μπορεί οι σειρές να είναι 21 ή 22. Μεγάλες φολίδες-πλάκες στο κεφάλι. Όπως στα περισσότερα φίδια, τα αρσενικά διακρίνονται από τα θηλυκά από την πιο μακριά και χοντρή ουρά. Τα δόντια με τα οποία το Αγιόφιδο διοχετεύει τις τοξίνες στο θήραμά του βρίσκονται στο πίσω μέρος της άνω γνάθου, είναι σταθερά και φέρουν εξωτερική αυλάκωση (οπισθόγλυφο).
Βιότοπος / Ενδιαίτημα
Προτιμά ξηρά κυρίως ενδιαιτήματα με πολλές πέτρες ή βράχους, σε μακκί, δάση με ανοίγματα, ελαιώνες, πρανή, ερείπια, ξερολιθιές, αρχαιολογικούς χώρους, ακόμα και πολύ κοντά σε σπίτια. Από το ύψος της θάλασσας και συνήθως χαμηλότερα από 1000 μέτρα, όμως έχει καταγραφεί έως τα 2000 μέτρα στα νότια της κατανομής του (νότια Πελοπόννησος).
Βιολογία / Συμπεριφορά
Σχεδόν αποκλειστικά νυκτόβιο φίδι. Κινείται τη νύχτα ανάμεσα σε βράχους, σχισμές και πέτρες, ή σκαρφαλώνει σε θάμνους και δέντρα, αναζητώντας τη λεία του, ή μπορεί και να στήνει ενέδρα. Αρκετά αργοκίνητο φίδι, παρόλα αυτά εξαιρετικά επιδέξιος αναρριχητής που μπορεί να ανέβει ακόμα και σε κατακόρυφες αδρές επιφάνειες. Δραστηριοποιείται κυρίως μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου, αλλά στα νότια της κατανομής του το διάστημα αυτό μπορεί να είναι αρκετά μεγαλύτερο. Ζευγαρώνει αργά την άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν 5-9 αυγά τα οποία εκκολάπτονται συνήθως στα μέσα Αυγούστου ή στις αρχές Σεπτεμβρίου. Φίδι με πολύ ήπιο χαρακτήρα. Σπάνια συρίζει αν πιαστεί και ενίοτε προσποιείται πως θα επιτεθεί, εξαιρετικά σπάνια όμως θα δαγκώσει.
Διατροφή
Τρέφεται κυρίως με σαύρες με ιδιαίτερη προτίμηση στα γκέκο (σαμιαμίδια), θα τραφεί όμως και με μικρά τρωκτικά ή μικρά πτηνά
Δηλητήριο / Τοξίνες
Δηλητηριώδες με πολύ ασθενές δηλητήριο. Ακίνδυνο για τον άνθρωπο φίδι.
Πρόκειται για οπισθόγλυφο φίδι, που σημαίνει ότι τα δόντια που διοχετεύουν το δηλητήριο/τις τοξίνες βρίσκονται στο πίσω μέρος της στοματικής κοιλότητας και είναι σταθερά. Τα δόντια αυτά δεν είναι σωληνωτά αλλά φέρουν μια εξωτερική αυλάκωση μέσω της οποίας διοχετεύονται αργά οι τοξίνες από αδένες (γνωστοί ως Duvernoy’s glands) κατά τη διάρκεια επίμονων δαγκωμάτων. Η θέση των δοντιών καθιστούν την διοχέτευση των τοξινών στον άνθρωπο εξαιρετικά δύσκολη. Ενώ οι τοξίνες επιδρούν στη λεία του κατά την αρπαγή και κατάποσή της, το δάγκωμα δεν μπορεί να προκαλέσει βλάβες στον άνθρωπο. Τα δαγκώματα προκαλούνται κατά την αρπαγή του ζώου και έτσι αφορούν κυρίως ερπετολόγους που θέλουν να συλλάβουν το φίδι και όχι ατυχήματα. Έως ήμερα δεν έχει καταγραφεί κανένα περιστατικό δηλητηρίασης/τοξίκωσης ή οποιουδήποτε συστημικού συμπτώματος στον άνθρωπο από δάγκωμα του είδους, παρά τα πολλά περιστατικά δαγκώματος, κυρίως σε ερπετολόγους.
Μύθοι για το είδος
Το είδος χρησιμοποιείται σε γνωστή θρησκευτική παράδοση στην Κεφαλλονιά τον Δεκαπενταύγουστο όπου πιστοί χειρίζονται τα φίδια με γυμνά χέρια. Ο μύθος θέλει τα φίδια να εμφανίζονται επάνω στις εικόνες της εκκλησίας της Παναγίας της Λαγκουβάρδας από μόνα τους ως εκ θαύματος. Επίσης, σύμφωνα με τον μύθο, το είδος αυτό δεν μπορεί να ταυτοποιηθεί από τους επιστήμονες και δεν εντοπίζεται πουθενά αλλού στον κόσμο, ενώ φέρει έναν σταυρό στο κεφάλι ή/και στη γλώσσα. Η πραγματικότητα είναι διαφορετική βέβαια, καθώς α) το είδος είναι γνωστό στην επιστήμη και έχει περιγραφεί από το 1831, β) έχει τεράστια εξάπλωση σε Βαλκάνια, Μικρά Ασία, περιοχή Λεβάντες και περιοχή Καυκάσου, γ) τα φίδια δεν εμφανίζονται μόνα τους στις εικόνες αλλά συλλέγονται από ντόπιους από την γύρω περιοχή ξεκινώντας από τις 6 Αυγούστου και μεταφέρονται στην εκκλησία πριν την έναρξη της παράδοσης, κατ’ ομολογία των ίδιων, και δ) δεν εμφανίζεται κανένα σαφές σχήμα σταυρού στο κεφάλι και ιδίως στη γλώσσα.
Απειλές / Πιέσεις
Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί, παγώνια και μινκ), και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.
Καθεστώς κινδύνου
Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC), όσον αφορά τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς, στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024), αλλά και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).
Καθεστώς προστασίας
Προστατεύεται από:
α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παράρτημα IV)
β) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ. 67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)
γ) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)
Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο
1. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.
2. Bowles, P. (2024). Telescopus fallax (Europe assessment). The IUCN Red List of Threatened Species 2024: e.T157258A137860744.
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Μην αιχμαλωτίζεις χελώνες από τη φύση! Οι χελώνες είναι για τους περισσότερους τα πιο συμπαθητικά ερπετά. Αυτή η φιλική τους όψη όμως, σε συνδυασμό
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια! Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο