
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα & πόσο επικίνδυνα είναι;
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Άλλες Ονομασίες
Δυτικός Χτενοτρίτωνας, Δυτικός Λοφιοφόρος Τρίτωνας
Συνώνυμα
Triturus carnifex macedonicus
Tαξινόμηση
Ομοταξία: Αμφίβια > Τάξη: Ουρόδηλα > Οικογένεια: Salamandridae > Γένος: Triturus
Πρόσφατες ταξινομικές αλλαγές: Σχετικά πρόσφατα ανάχθηκε σε είδος αφού μέχρι πρότινος ταξινομούνταν σε υποείδος του είδους Triturus carnifex (Laurenti, 1768).
Υποείδη: Μονοτυπικό (χωρίς υποείδη).
Εξάπλωση στην Ελλάδα
Από τον Αξιό ποταμό και δυτικά, Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρος, δυτική Στερεά Ελλάδα, Κέρκυρα.
Περιγραφή
Μέγιστο ολικό μήκος έως 18 cm, συνήθως όμως έως 15 cm. Τα θηλυκά γίνονται μεγαλύτερα από τα αρσενικά στο μέγιστό τους μέγεθος . Βασικό χρώμα ράχης μαύρο (χερσαία φάση) ή καφέ-λαδί (υδάτινη φάση) με τα αρσενικά να φέρουν μαύρες διάσπαρτες κηλίδες. Χρώμα κοιλιάς κίτρινο ή πορτοκαλί με κηλίδες και λαιμό άσπρο με μικρά στίγματα (διαφορετικό μοτίβο από αυτό της κοιλιάς). Παρουσιάζει φυλετικό διμορφισμό: Κατά την περίοδο της αναπαραγωγής (υδάτινη φάση) τα αρσενικά αναπτύσσουν μεγάλο οδοντωτό λοφίο κατά μήκος της ράχης και στην ουρά, ενώ η ουρά συνήθως διατρέχεται πλευρικά από μια ανοιχτόχρωμη-σχεδόν άσπρη γραμμή. Στη χερσαία φάση το λοφίο των αρσενικών χάνεται. Στα ανήλικα άτομα και στα ενήλικα θηλυκά μία κίτρινη γραμμή διατρέχει συνήθως τη ράχη και τη ραχιαία πλευρά της ουράς.
Βιότοπος / Ενδιαίτημα
Συναντάται σε ποικιλία ενδιαιτημάτων, από υγρότοπους στο ύψος της θάλασσας, σε δάση, μακκί, καλλιέργειες και λιβάδια, έως και 2360 m υψόμετρο (Daftsios et al. 2024), πάντα παρουσία μόνιμων ή εποχικών υδατοσυλλογών, καναλιών, ή ρεμάτων με ελαφρά ροή, με προτίμηση σε βαθιά λιμνία, φυσικά ή τεχνητά.
Βιολογία / Συμπεριφορά
Συναντάται πιο εύκολα κατά την υδάτινή του φάση, στην περίοδο αναπαραγωγής, μέσα σε μόνιμα ή εποχικά λιμνία και υδατοσυλλογές γενικότερα. Εκτός αναπαραγωγικής περιόδου περνάει σε χερσαία φάση (εκτός νερού), κρυμμένος κάτω από πέτρες και ξύλα και δραστηριοποιείται μόνο βραδινές ώρες με αυξημένη υγρασία, όταν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν. Η αναπαραγωγή ξεκινάει συνήθως μέσα στον χειμώνα σε χαμηλά υψόμετρα, ενώ σε μεγάλα υψόμετρα την άνοιξη. Τα αρσενικά, με κυματοειδείς κινήσεις της ουράς τους, ωθούν προς τα θηλυκά φερομόνες που εκκρίνουν από την κλοάκη (εντός νερού) για να τα πείσουν για αναπαραγωγή. Τα θηλυκά συλλέγουν έναν σπερματοφόρο σάκο που εναποθέτουν τα αρσενικά στον πυθμένα. Ο σπερματοφόρος σάκος περιέχει σπερματοζωάρια με τα οποία τα θηλυκά θα γονιμοποιήσουν τα αυγά τους εσωτερικά. Τα θηλυκά γεννούν μέσα στο νερό έως και 250 γονιμοποιημένα αυγά μέχρι το πέρας της αναπαραγωγικής περιόδου, τα οποία κολλούν συνήθως σε φύλλα υδρόβιων φυτών. Οι προνύμφες ζουν εντός νερού και αναπνέουν με εξωτερικά βράγχια. Σε χαμηλά υψόμετρα οι προνύμφες μεταμορφώνονται και εγκαταλείπουν το νερό μέσα στην ίδια χρονιά (σε 3 με 4 μήνες), ενώ σε μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να έχουν πιο αργή ανάπτυξη και να ολοκληρώσουν τη μεταμόρφωση τον επόμενο χρόνο. Η ενηλικίωση του είδους ξεκινά από το 3ο με 5ο έτος ηλικίας του, ενώ αναμένεται να ζει συνολικά έως και 15 χρόνια. Αν απειληθεί παίρνει αμυντική στάση με κυρτωμένη την ουρά και επίδειξη του έντονου χρώματος της κοιλιάς και εκκρίνει πολύ μικρές ποσότητες νευροτοξίνης (Τετροδοτοξίνη) προς αποτροπή των θηρευτών. Δραστηριοποιείται σχεδόν όλο τον χρόνο όταν υπάρχει σχετική υγρασία (εκτός από τα μεγάλα υψόμετρα), ενώ αποσσύρεται και πέφτει σε λήθαργο σε δυσμενείς συνθήκες ξηρασίας, χαμηλών θερμοκρασιών (κοντά ή χαμηλότερα από τους 0°C) ή ακόμα και στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού.
Διατροφή
Τρέφεται με όλων των ειδών τα ασπόνδυλα (μικρά γαστερόποδα, σκουλήκια, έντομα, κτλ.) σε μέγεθος που μπορεί να καταπιεί, σπανιότερα και με προνύμφες αμφιβίων, ακόμα και με τις δικές του (κανιβαλισμός).
Δηλητήριο / Τοξίνες
Αν απειληθεί εκκρίνει πολύ μικρές ποσότητες νευροτοξίνης (Τετροδοτοξίνη) προς αποτροπή των θηρευτών. Δεν αποτελεί κίνδυνο σε επαφή με το ανθρώπινο δέρμα, όμως μπορεί να προκαλέσει έντονο ερεθισμό σε επαφή με τα μάτια ή με λύσεις του δέρματος και ενδεχομένως έντονα συμπτώματα δηλητηρίασης στον υποψήφιο θηρευτή που θα προσπαθήσει να τον καταπιεί.
Απειλές / Πιέσεις
Υποβάθμιση και καταστροφή των βιοτόπων του είδους, ρύπανση ή/και αποξήρανση των επιφανειακών υδάτων που χρησιμοποιούνται ως θέσεις αναπαραγωγής, κλιματική αλλαγή, δρόμοι και εισαγωγή ξενικών ειδών (κυρίως ψαριών στα λιμνία), είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους.
Καθεστώς κινδύνου
Αξιολογείται ως είδος Τρωτό (VU) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024) και Σχεδόν Απειλούμενο (NT) στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).
Καθεστώς προστασίας
Ο Μακεδονικός Τρίτωνας προστατεύεται από:
α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παραρτήματα II και IV)
β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)
Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο
1. Daftsios, T., Sagonas, K., Strachinis, I. (2024). Extending the known vertical distribution for the highly adaptive Triturus macedonicus (Karaman, 1922). Herpetozoa 37: 107-110.
2. Martel, A., Pasmans, F., Crnobrnja-Isailović, J., Denoel, M., Litvinchuk, S. & Sotiropoulos, K. (2024). Triturus macedonicus. The IUCN Red List of Threatened Species 2022: e.T88104000A227237916.
3. Toli, E.A. (2023). Triturus macedonicus. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Πόσο ωφέλιμα είναι τα ερπετά και τα αμφίβια για τον άνθρωπο; Συχνά τίθεται το ερώτημα του πόσο ωφέλιμο για εμάς μπορεί να είναι ένα