Αστρίτης

Vipera berus (Linnaeus, 1758)

Άλλες Ονομασίες

Ευρωπαϊκή Οχιά

Συνώνυμα

Triturus vulgaris schmidtleri

Tαξινόμηση

Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Viperidae > Γένος: Vipera

Υποείδη στην Ελλάδα: Vipera berus bosniensis (Boettger, 1889).

 

Εξάπλωση στην Ελλάδα

Όρη Γράμμος, Βαρνούντας, Βόρας, Τζένα, Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης. Πολύ πιθανόν επίσης στο Πίνοβο και στον Όρβηλο.

 

Περιγραφή

Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 65 cm, συνήθως μικρότερο και σπάνια μεγαλύτερο. Σώμα σχετικά εύρωστο και κοντόχοντρο, λιγότερο όμως από τις υπόλοιπες οχιές της χώρας. Κεφάλι σχετικά φαρδύ με «μάγουλα» που προεξέχουν και ουρά κοντή που στενεύει απότομα με μυτερή απόληξη. Βασικό χρώμα σώματος (φόντο) γκρι, σταχτί, μπεζ ή καφέ. Στη ράχη τυπικά σχηματίζονται κάθετες μπάρες χρώματος μαύρου ή σκούρου καφέ, που συχνά μπορεί να ενώνονται σε σημεία και να σχηματίζουν τεθλασμένη γραμμή. Ολόμαυρα άτομα (μελανισμός) έχουν καταγραφεί ελάχιστα στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής μόνο στην Οροσειρά της Ροδόπης. Στις πλευρές τυπικά σχηματίζονται σκούρες κηλίδες ή μπάρες που σε κάποια άτομα μπορεί και να απουσιάζουν. Μία σκούρη γραμμή ξεκινά από το πίσω μέρος κάθε ματιού έως τη βάση του κεφαλιού (την αρχή του λαιμού). Στο κεφάλι σχηματίζονται δύο συγκλίνουσες σκούρες γραμμές που τείνουν να σχηματίσουν το γράμμα Λ. Η κόρη του ματιού είναι κατακόρυφη σε συνθήκες έντονου φωτισμού, η οποία ανοίγει και γίνεται στρογγυλή σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού. Η ίριδα είναι κόκκινου-πορτοκαλί χρώματος. Η κοιλιά είμαι μαύρη με διάσπαρτα λευκά στίγματα. Τα αρσενικά διαφέρουν από τα θηλυκά καθώς έχουν μεγαλύτερη αντίθεση μεταξύ των σχεδίων και του φόντου με πιο σκούρα σχέδια και πιο ανοιχτόχρωμο φόντο, καθώς και πιο μακριά και χοντρή ουρά.

Οι φολίδες είναι έντονα τροπιδωτές και διατάσσονται σε 21 σειρές στο μέσο του σώματος. Οι φολίδες του κεφαλιού είναι μεγάλες και σχηματίζουν πλάκες, παρόμοιες με αυτές των Κολουβρίδων. Τα δόντια που εκχέουν το δηλητήριο είναι σωληνωτά, κινητά και βρίσκονται στο μπροστινό μέρος της άνω γνάθου (σωληνόγλυφο).

Φωτογραφίες είδους

(Σημαντικό: Ο χρωματισμός μπορεί να ποικίλει αρκετά μεταξύ των ατόμων του είδους, ή να διαφέρει μεταξύ των ανήλικων και των ενήλικων ζώων. Κάντε κλικ στις εικόνες για περισσότερες πληροφορίες).

Βιότοπος / Ενδιαίτημα

Στην Ελλάδα απαντά μόνο σε μεγάλα υψόμετρα άνω των 1600ων μέτρων (συνήθως άνω των 1800ων) σε αλπικά λιβάδια. Εξαίρεση αποτελεί το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης όπου το είδος συναντιέται σε ανοίγματα δασικής έκτασης από τα 1400 μέτρα υψόμετρο και πάνω, λόγω του μεγαλύτερου γεωγραφικού πλάτους από τις υπόλοιπες περιοχές της κατανομής του σε ελληνικό έδαφος.

 

Βιολογία / Συμπεριφορά

Ημερόβιο είδος που ενδεχομένως να δραστηριοποιείται και το σούρουπο ή τη νύχτα τους καλοκαιρινούς μήνες. Δραστηριοποιείται από νωρίς την άνοιξη, αμέσως μόλις αρχίσουν να λιώνουν τα χιόνια, έως τον Οκτώβριο. Μπορεί να παρατηρηθεί να λιάζεται νωρίς την άνοιξη ανάμεσα σε «μπαλώματα» χιονιού ή ακόμα και να κινείται επάνω στο χιόνι. Στήνει ενέδρα για τη λεία του (βλ. Διατροφή) στο έδαφος. Τα αρσενικά κρατούν επικράτειες τις οποίες διεκδικούν σθεναρά την άνοιξη, επιδιδόμενα σε μεταξύ τους μάχες. Οι μάχες είναι πολύ χαρακτηριστικές, με τα αρσενικά να τυλίγουν συνεχώς τα σώματά τους και αλληλο-σπρώχνονται με ανασηκωμένα τα κεφάλια, μια διαδικασία που εκλαμβάνεται συχνά ως ζευγάρωμα, λανθασμένα. Το ζευγάρωμα είναι πολύ πιο ήρεμη διαδικασία, χωρίς τυλίγματα, κατά την οποία τα δύο φίδια στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο και ενώνουν τα γεννητικά τους όργανα. Ζευγαρώνει την άνοιξη μερικές εβδομάδες μετά τη χειμερία νάρκη και τα θηλυκά γεννούν κάθε δύο ή τρία χρόνια 3-18 νεογνά (ωοζωοτοκία) στα τέλη του καλοκαιριού ή τις αρχές του Σεπτεμβρίου. Ενηλικιώνεται μετά το 3ο ή 4ο έτος της ηλικίας του και μπορεί να ξεπεράσει τα 15 χρόνια ζωής. Όταν απειλείται συνήθως τυλίγεται σε στάση άμυνας, ενίοτε ανασηκώνει το κεφάλι από το έδαφος και προειδοποιεί συρίζοντας δυνατά. Θα δαγκώσει τον άνθρωπο μόνο αν αρπαχτεί ή πατηθεί, ή αν πλησιαστεί σε πολύ κοντινή απόσταση τη στιγμή που προειδοποιεί. Θα φύγει αμέσως μόλις του δοθεί χώρος.

 

Διατροφή

Τρέφεται με τρωκτικά, σαύρες, πτηνά και αμφίβια, ενώ στην πρώιμη ανήλικη φάση μπορεί να τραφεί και με μεγάλα ασπόνδυλα.

 

Δηλητήριο / Τοξίνες

Διαθέτει σχετικά ισχυρό δηλητήριο με δράση κυρίως κυτταρολυτική. Το δάγκωμά του χρήζει ιατρικής βοήθειας. Ενημερωθείτε για τις πρώτες ενέργειες μετά από δηλητηριώδες δάγκωμα στο σχετικό άρθρο: «Δάγκωμα φιδιού και Πρώτες Βοήθειες». Δεν έχει καταγραφεί κανένας θάνατος από δάγκωμα Αστρίτη στην Ελλάδα έως σήμερα. Το δηλητήριό του φαίνεται να είναι 4ο σε ισχύ μεταξύ των 5 ειδών οχιάς της χώρας, μετά την Κερασφόρο, την Οθωμανική και την Οχιά της Μήλου.

 

Μύθοι για το είδος

Η ονομασία Αστρίτης είναι πολύ παλιά και δίνεται σε διαφορετικά είδη ανά περιοχή, συνήθως ακίνδυνα, συνοδεύεται όμως πάντα με την κακή φήμη του επικίνδυνου. Ως εκ τούτου, μέχρι πρόσφατα, δεν συνδεόταν ουσιαστικά με κάποιο συγκεκριμένο είδος και έτσι, οι ερευνητές που κατέγραψαν πρώτοι την παρουσία της Vipera berus στην Ελλάδα αποφάσισαν να της δώσουν την έως τότε «ορφανή» ονομασία του «Αστρίτη». Η ονομασία αυτή συνοδεύεται ακόμα και σήμερα από διάφορους μύθους, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπως ότι πρόκειται για το πιο επικίνδυνο φίδι. Σε κάποιες περιοχές Αστρίτη ονομάζουν τα αρσενικά της κοινής (κερασφόρου) οχιάς (Vipera ammodytes).

 

Απειλές / Πιέσεις

Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω τουριστικής (π.χ. χιονοδρομικά κέντρα) και βιομηχανικής (π.χ. αιολικά πάρκα) ανάπτυξης ή ρύπανσης, η υπερβόσκηση, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, η ανύψωση της δασικής γραμμής λόγω κλιματικής αλλαγής και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.

 

Καθεστώς κινδύνου

Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024) και ως Σχεδόν Απειλούμενο (NT) στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).

 

Καθεστώς προστασίας

Προστατεύεται από:

α) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα III)

 

Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο

1. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.

2. Bowles, P., Dimaki, M., Dyugmedzhiev, A., Doronin, I.V., Halpern, B., Jelić, D., Joger, U., Kornilev, Y., Madsen, T., Mebert, K., Milto, K., Mizsei, E., Sterijovski, B., Strachinis, I., Tuniyev, B., Ursenbacher, S., Vogrin, M., Zinenko, O., Kirschey, T. & Griffiths, R.A. (2024). Vipera berus (Europe assessment). The IUCN Red List of Threatened Species 2024: e.T47756146A215261275. 

3. Ioannidis, I. (2023). Vipera berus. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.


Κάλεσμα αρσενικών:


Καθεστώς Κινδύνου:


Καθεστώς Προστασίας:

Συγγενικά είδη:

Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 50 cm, συνήθως μικρότερο. Σώμα εύρωστο και κοντόχοντρο, κεφάλι φαρδύ με «μάγουλα» που προεξέχουν και ουρά κοντή που στενεύει απότομα με μυτερή απόληξη. Βασικό χρώμα...
Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 90 cm, συνήθως όμως μικρότερο και εξαιρετικά σπάνια μεγαλύτερο. Οι πληθυσμοί των Κυκλάδων και της Πελοποννήσου έχουν αρκετά μικρότερο μέγεθος. Σώμα εύρωστο...
Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 120 cm, συνήθως όμως μικρότερο των 100 cm και εξαιρετικά σπάνια μεγαλύτερο των 120. Σώμα εύρωστο και κοντόχοντρο, κεφάλι φαρδύ με «μάγουλα» που προεξέχουν και...
Μέγιστο ολικό μήκος μαζί με την ουρά έως 80 cm, σπάνια περισσότερο (μέγιστο καταγεγραμμένο μήκος 105 cm). Κοντόχοντρο, εύρωστο, στιβαρό σώμα με πολύ πλατύ κεφάλι και κοντή ουρά που στενεύει...

Σχετικά Άρθρα:

Articles

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!

Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια!   Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι

Read More »
error: Content is protected !!