
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Άλλες Ονομασίες
Νανόχεντρα, Οχιά των λιβαδιών
Συνώνυμα
Vipera ursinii graeca
Tαξινόμηση
Ομοταξαξία: Ερπετά > Τάξη: Λεπιδωτά > Υπόταξη: Οφίδια > Οικογένεια: Viperidae > Γένος: Vipera
Πρόσφατες ταξινομικές αλλαγές: Πρόσφατη φυλογενετική εργασία ανήγαγε το πρώην υποείδος Vipera ursinii graeca (Nilson & Andrén, 1988) σε ξεχωριστό είδος (Mizsei et al. 2017).
Υποείδη στην Ελλάδα: Μονοτυπικό (χωρίς υποείδη).
Εξάπλωση στην Ελλάδα
Νεμέρτσικα, Τύμφη, Λάκμος, Αθαμανικά Όρη, Αυγό, Καράβα, Βουτσικάκι, Τυφρηστός, Οίτη, Βαρδούσια. Πιθανόν και σε άλλα βουνά της Πίνδου με ανάλογα υψόμετρα, όπως Άγραφα, Καλιακούδα, Γκιώνα, κ.ά.
Περιγραφή
Μέγιστο μήκος μαζί με την ουρά έως 50 cm, συνήθως μικρότερο. Σώμα εύρωστο και κοντόχοντρο, κεφάλι φαρδύ με «μάγουλα» που προεξέχουν και ουρά κοντή που στενεύει απότομα με μυτερή απόληξη. Βασικό χρώμα σώματος (φόντο) γκρι, σταχτί, μπεζ ή ανοιχτό καφέ. Στη ράχη τυπικά σχηματίζεται φαρδιά τεθλασμένη γραμμή (ζιγκ ζαγκ) χρώματος σκούρου καφέ ή σχεδόν μαύρου, σε ορισμένα άτομα όμως μπορεί το σχέδιο της ράχης να είναι μια φαρδιά οδοντωτή γραμμή. Επίσης, σε ορισμένα άτοματα το σχέδιο της ράχης μπορεί να είναι πιο ανοιχτόχρωμο κεντρικά με σκούρο περίγραμμα. Στις πλευρές τυπικά σχηματίζονται σκούρες κηλίδες ή μικρές κάθετες μπάρες. Μία σκούρη γραμμή ξεκινά στο πίσω μέρος κάθε ματιού έως την άκρη του στόματος. Στο κεφάλι σχηματίζονται δύο συγκλίνουσες σκούρες γραμμές που τείνουν να σχηματίσουν το γράμμα Λ. Η κόρη του ματιού είναι κατακόρυφη σε συνθήκες έντονου φωτισμού, η οποία ανοίγει και γίνεται στρογγυλή σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού. Η ίριδα είναι μεταλλικού πορτοκαλί-μπρούτζινου χρώματος. Η κοιλιά φέρει διάσπαρτα λευκά και μαύρα στίγματα (κάθε κοιλιακή φολίδα φέρει εναλλασόμενες φωτεινές και σκούρες κηλίδες). Τα αρσενικά διαφέρουν από τα θηλυκά καθώς έχουν ελαφρώς μεγαλύτερη αντίθεση μεταξύ των σχεδίων και του φόντου (με πιο σκούρα σχέδια και πιο ανοιχτόχρωμο φόντο), πιο λεπτό σώμα, και πιο μακριά και χοντρή ουρά.
Οι φολίδες είναι έντονα τροπιδωτές και διατάσσονται σε 17 σειρές στο μέσο του σώματος. Οι φολίδες του κεφαλιού είναι μεγάλες και σχηματίζουν πλάκες, παρόμοιες με αυτές των Κολουβρίδων. Τα δόντια που εκχέουν το δηλητήριο είναι σωληνωτά, κινητά και βρίσκονται στο μπροστινό μέρος της άνω γνάθου (σωληνόγλυφο).
Βιότοπος / Ενδιαίτημα
Απαντά αποκλειστικά στα υποαλπικά και αλπικά λιβάδια της οροσειράς της Πίνδου, σε υψόμετρο μεγαλύτερα των 1600ων μέτρων, έως τα 2250 m (πολύ σπάνια μεταξύ 1400 και 1600 m και συνήθως άνω των 1800ων).
Βιολογία / Συμπεριφορά
Πρόκειται για ημερόβιο φίδι. Δραστηριοποιείται από νωρίς την άνοιξη, έως τον Οκτώβριο, σπάνια έως τον Νοέμβριο. Κυνηγά τη λεία της (βλ. Διατροφή) στο έδαφος. Ζευγαρώνει την άνοιξη μερικές εβδομάδες μετά τη χειμερία νάρκη και τα θηλυκά γεννούν κάθε ένα ή δύο χρόνια 3-15 νεογνά (ωοζωοτοκία) στα τέλη του καλοκαιριού ή τις αρχές του Σεπτεμβρίου. Ενηλικιώνεται μετά το 3o ή 4o έτος της ηλικίας της. Όταν απειλείται συνήθως τυλίγεται σε στάση άμυνας και προειδοποιεί συρίζοντας. Θα δαγκώσει τον άνθρωπο μόνο αν αρπαχτεί ή πατηθεί, ή αν πλησιαστεί σε πολύ κοντινή απόσταση τη στιγμή που προειδοποιεί. Θα φύγει αμέσως μόλις της δοθεί χώρος. Η βιολογία του είδους είναι ακόμα ανεπαρκώς γνωστή.
Διατροφή
Τρέφεται κυρίως με μεγάλα έντομα, όπως ορθόπτερα αλλά ενίοτε θα καταναλώσει και μικρά τρωκτικά και σαύρες.
Δηλητήριο / Τοξίνες
Δηλητηριώδες φίδι αλλά με πολύ πιο ήπιο δηλητήριο από τις υπόλοιπες οχιές της χώρας. Το δάγκωμα της χρήζει ιατρικής βοήθειας, παρόλα αυτά δεν έχει καταγραφεί ποτέ σοβαρό περιστατικό από δάγκωμα οχιάς του συμπλέγματος Vipera ursinii–renardi, στο οποίο ανήκει και η Οχιά της Πίνδου. Ενημερωθείτε για τις πρώτες ενέργειες μετά από δηλητηριώδες δάγκωμα στο σχετικό άρθρο: «Δάγκωμα φιδιού και Πρώτες Βοήθειες».
Απειλές / Πιέσεις
Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω τουριστικής (π.χ. χιονοδρομικά κέντρα) και βιομηχανικής (π.χ. αιολικά πάρκα) ανάπτυξης ή ρύπανσης, η υπερβόσκηση, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, η ανύψωση της δασικής γραμμής και η συρρίκνωση του ενδιαιτήματος λόγω κλιματικής αλλαγής, και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.
Καθεστώς κινδύνου
Αξιολογείται ως είδος Κινδυνεύον (EN) τόσο στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2024), όσο και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).
Καθεστώς προστασίας
Προστατεύεται από:
α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παραρτήματα II και IV)
β) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)
γ) τη Σύμβαση CITES (Παράρτημα I)
Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο
1. Mizsei, E., Jablonski, D., Roussos, S.A., Dimaki, M., Ioannidis, Y., Nilson, G. and Nagy, Z.T. (2017). Nuclearmarkers support the mitochondrial phylogeny of Vipera ursinii–renardi complex (Squamata: Viperidae) and species status for the Greek meadow viper. Zootaxa 4227(1): 075-088.
2. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.
3. Mizsei, E., Bowles, P., Dimaki, M., Ioannidis, Y., Roussos, S.A. & Szabolcs, M. (2024). Vipera graeca. The IUCN Red List of Threatened Species 2024: e.T53789650A207665793.
4. Ioannidis, I. (2023). Vipera graeca. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.
Πώς να ξεχωρίζεις τις οχιές από τα ακίνδυνα φίδια της Ελλάδας Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 23 είδη φιδιών και 6 είδη άποδων σαυρών που
Μην αιχμαλωτίζεις χελώνες από τη φύση! Οι χελώνες είναι για τους περισσότερους τα πιο συμπαθητικά ερπετά. Αυτή η φιλική τους όψη όμως, σε συνδυασμό
Ποια τα δηλητηριώδη ερπετά στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα μπορεί κανείς να συναντήσει περισσότερα από 70 είδη ερπετών! Από αυτά, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη και
Οικολόγοι που αμολάνε… φίδια! Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα που να μην έχει ακούσει, έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι
Πώς να κρατήσω τα φίδια μακριά από το σπίτι; Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα, οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω
Δάγκωμα φιδιού – Πρόληψη και Πρώτες Βοήθειες Συμπτώματα Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο