Βιότοπος / Ενδιαίτημα

Φαίνεται να προτιμά σχετικά ξηρά ενδιαιτήματα, όπως μακκί, πευκοδάση με ανοίγματα, ελαιώνες, αγροκτήματα με ξερολιθιές και θάμνους, φρυγανικές εκτάσεις, αλλά και λιβάδια με πέτρες, ανοιχτά και θερμά δάση φυλλοβόλων, υγρότοπους, κ.ά. Από το ύψος της θάλασσας έως και 1000 μέτρα υψόμετρο, σπάνια υψηλότερα, κυρίως στα νότια της κατανομής του.

Βιολογία / Συμπεριφορά

Ημερόβιο κυρίως φίδι που όμως θα δραστηριοποιηθεί και τη νύχτα τους καλοκαιρινούς μήνες. Δραστηριοποιείται σχεδόν ολόκληρο το χρόνο, ακόμα και τις ηλιόλουστες ημέρες του χειμώνα, αν οι θερμοκρασίες είναι υψηλότερες των 7-8 °C υπό σκιά. Παρατηρείται πιο εύκολα τον χειμώνα και πολύ νωρίς την άνοιξη, παρά αργότερα. Κινείται στα ανοιχτά περισσότερο όταν έχει συννεφιά. Φαίνεται να αποφεύγει την πολλή έκθεση στον ήλιο και τις υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι. Κινείται προσεχτικά ανάμεσα σε πέτρες και βλάστηση και συχνά σκαρφαλώνει σε θάμνους και βράχια αναζητώντας τη λεία του. Συχνά παρατηρείται σε οικισμούς και ανθρώπινο περιβάλλον. Ζευγαρώνει την άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν μόνο 2-8 αυγά στα μέσα του καλοκαιριού, συνήθως χρόνο παρά χρόνο. Ενηλικιώνεται μετά το 2ο ή 3ο έτος της ηλικίας του και μπορεί να ξεπεράσει τα 25 χρόνια ζωής συνολικά. Αν απειληθεί και δεν προλαβαίνει να διαφύγει, τυλίγεται σε στάση άμυνας, συρίζει και κροταλίζει την ουρά του. Θα δαγκώσει αν πιαστεί και μπορεί να αδειάσει το στοματικό περιεχόμενο ως άμυνα.

Διατροφή

Τρέφεται κυρίως με τρωκτικά, αλλά και με πτηνά και σαύρες.

Δηλητήριο / Τοξίνες

Μη δηλητηριώδες φίδι και ακίνδυνο για τον άνθρωπο.

Όπως (πιθανότατα) όλα τα φίδια της Υπεροικογένειας Colubroidea, πιθανόν να διαθέτει αδένες που εκκρίνουν τοξίνες στο σάλιο (γνωστοί ως Duvernoy’s glands) (Fry et al. 2003) και που επιδρούν στη λεία του κατά την αρπαγή και κατάποσή της. Το δάγκωμά του όμως δεν αποτελεί καμία απειλή για τον άνθρωπο.

Μύθοι για το είδος

Σε πολλές περιοχές (όπως στην Κρήτη, το Ιόνιο και την Πελοπόννησο) το είδος αναγνωρίζεται λανθασμένα ως είδος οχιάς και του δίνονται διάφορες σχετικές ονομασίες όπως Οχέντρι, Όχεντρα, Αστρίτης, Λιόχεντρα, κ.ά. Πρόκειται φυσικά για εντελώς ακίνδυνο ζώο.

Απειλές / Πιέσεις

Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων λόγω οικιστικής, τουριστικής, βιομηχανικής και αγρο-κτηνοτροφικής ανάπτυξης ή ρύπανσης, οι δρόμοι, οι πυρκαγιές, οι αδέσποτες γάτες, η εισαγωγή ξενικών θηρευτών (π.χ. κυνηγετικοί φασιανοί, παγώνια και μινκ), η λαθροσυλλογή και η εσκεμμένη θανάτωση, είναι οι κύριες απειλές και πιέσεις του είδους. Ως πιθανή απειλή μπορεί να θεωρηθεί και η εισαγωγή του ξενικού μύκητα που προσβάλει τα φίδια και έχει εντοπιστεί σε χώρες της Ευρώπης (Origgi et al. 2022), όχι όμως ακόμα στην Ελλάδα.

Καθεστώς κινδύνου

Αξιολογείται ως είδος Χαμηλού Κινδύνου (LC) στην Κόκκινη Λίστα της IUCN (2009) και στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2023).

Καθεστώς προστασίας

Προστατεύεται από:

α) την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παραρτήματα II και IV)

β) το Προεδρικό Διάταγμα υπ’αρ. 67 (ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, Πίνακας Β’)

γ) τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα II)

Βιβλιογραφικές αναφορές στο κείμενο

1. Fry, B.G., Wüster, W., Ryan Ramjan, S.F., Jackson, T., Martelli, P. and Kini, R.M. (2003). Analysis of Colubroidea snake venoms by liquid chromatography with mass spectrometry: evolutionary and toxinological implications. Rapid Communications in Mass Spectrometry 17: 2047-2062.

2. Origgi, F.C., Pisano, S.R.R., Glaizot, O., Hertwig, S.T., Schmitz, A. & Ursenbacher, S. (2022). Ophiodimyces ophiodiicola, Etiologic Agent of Snake Fungal Disease, in Europe since Late 1950s. Emerging infectious diseases 28(10): 2064–2068.

3. Böhme, W., Lymberakis, P., Ajtic, R., et al. (2009). Zamenis situla. The IUCN Red List of Threatened Species 2009: e.T61444A12485786.

4. Dimaki, M. (2023). Zamenis situla. The Greek Red List of Threatened Species. Available at redlist.necca.gov.gr.